هرات شناسی

خاندان ادیب و هنرمند شاملو 78 سال از سال 1007 تا 1085 امیرالامرا و بیگلربیگی کل خراسان بودند. سه تن از بزرگان این خانواده به ترتیب حسین‌خان شاملو (1007 تا 1027ق.)، حسن‌خان شاملو (1027 تا 1050ق.) و عباسقلی‌خان شاملو (1051 تا 1085ق.) در دورۀ شاه‌عباس اول صفوی (996 تا 1038ق.)، شاه‌سلیمان و شاه صفی صفوی (1038-1052ق.)، شاه‌عباس دوم صفوی (1052-1077ق.) و شاه‌سلیمان صفوی (1077 -1105ق.) در هرات حکومت کردند. از اینان آثاری در هرات و مشهد بر جای مانده است. از آثار موجود در هرات به آب‌انبار / حوض چهارسو و کوچه گدام، سنگ‌نبشته گازرگاه، قلعه حسن‌آباد و در مشهد به مدرسه عباسقلی‌خان می‌توان اشاره کرد.

فراخوان مقاله و یادداشت برای شمارۀ دوم نامۀ بایسنغر (سال‌نامۀ ویژه مطالعات تاریخی، ادبی و فرهنگی هرات)

فراخوان مقالات برای شمارۀ دوم نامۀ بایسنغر (1399 خورشیدی) - موسسه پژوهشی بایسنغر   مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر شمارۀ دوم «نامۀ بایسنغر» سال‌نامۀ این نهاد را به پژوهش‌های مختلف در عرصه‌های ادبیات، قوم‌شناسی، تاریخ و هنر هرات کهن و مناطق همجوار آن (شام....

تل تل اسب‌ها
پنجه قلم
دستمال شاه تافته شده
از گلابتون بافته شده
شاه به کجا؟
به باغچه
چی می‌چینه؟
آلوچه
آلوچه‌ها ته کوچه
موچی برو
موچی بیا
روغن زرد مایی یا روغن موچه؟..

منتشر شد!
«بازی‌های محلی هرات» در بردارندۀ 45 بازی محلی هرات با برخی تصاویر بازی‌هاست که آن را زنده‌یاد امان‌الله نطقی افضلی به سال 1339 خورشیدی به عنوان پایان‌نامۀ تحصیلی نوشته است. این پایان‌نامه که با نمرۀ عالی 100 از آن دفاع شده است، همان زمان در یادداشت‌های استادان بنام دارالمعلمین عالی کابل از جمله محمدحسین راضی و غلام‌حسن مجددی به انتشار آن توصیه شده بود که تا به امروز به دلایلی به تعویق افتاد. از جمله بازی‌های معرفی شده در این اثر می‌توان به «شیرکجا؟ پیش‌ترک»، «شپّل‌بازی»، «تل تل اسب‌ها»، «عروس‌بازی»، «دیگچه‌بازی» و ... اشاره کنیم که با زبانی شیوا بیان شده است.
این کتاب با مقدمه و توضیحات دکتر محمدالله افضلی به چاپ رسیده و علاقه‌مندان می‌توانند آن را از مؤسسه پژوهشی بایسنغر (پای حصار، کوچۀ شمال ارگ،) در اوقات کاری به دست آورند.
مشخصات کتاب:
نام: بازی‌های محلی هرات
نویسنده: امان‌الله نطقی افضلی
به کوشش: دکتر محمدالله افضلی
ناشر: مؤسسه پژوهشی بایسنغر
حرف‌نگار: داوود سنگانی
برگ‌آرا: زکریا محمدی
پوشه‌آرا: حسین ابراهیمی
چاپ اول: 1398 خورشیدی

حاجی محمدهاشم امیدوار هراتی (متوفای ۱۳۶۷- کابل) عضو انجمن ادبی و مالک نخستین کتاب‌فروشی مدرن هرات در نبش چوک/میدان شهرنو بود که با آوردن کتاب‌های جدید و تازه از کشورهای همسایه و نیز نشر آثار، در تحول فکری هراتیان از دهه سی تا اوایل دهه شصت خورشیدی نقشی عمده داشت. آیا شما از ایشان و کتاب‌فروشی وی خاطره‌ای دارید؟

از مشاهیر و شخصیت های فرهنگی (شعرا، نویسندگان و هنرمندان)، سیاسی و تجار و بازرگانان مشهور هراتی صد سال پسین مدفون در مزار مولانا عبدالرحمن جامی چه کسانی را می شناسید؟
لطفا اگر چنین کسانی را می شناسید از آن ها نام برده و در صورت ممکن تصویری از مزار فرد را در بخش نظرها برای ما بفرستید.

به این کمپاین بپیوندید و آن را با دوستان خود لطفا شریک سازید.

به این کمپاین بپیوندید و آن را با دوستان خود لطفاً شریک بسازید. به امید روزی که دیگر بنای تاریخی زخم‌خورده‌ای در کشور نداشته باشیم.

این فرمان یکی از قدیمی‌ترین فرمان‌ها در آرشیو ملی افغانستان در کابل است که در سال 896 در خطاب به یکی از قضات هرات با نام «سید یوسف» به خط تعلیق نوشته شده است. از دوستان و کارشناسان حاضر در صفحه خواهشمندیم در خواندن این فرمان یاری رسانند.

از دوستان حاضر در این‌جا آیا کسی می‌تواند کمکی در معرفی نوع خط و خواندن متن این صفحه کند. ‌این برگ، متعلق است به نسخه‌ای که به تازگی در اختیار پلیس افغانستان قرار گرفته است.

روح دانا (یادنامۀ علامه صلاح‌الدین سلجوقی) به کوشش نصرالدین سلجوقی و با ویرایش علمی دکتور خلیل‌الله افضلی در 315 صفحه و با قطع و صحافت زیبا توسط مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر منتشر و وارد بازار شده است.
این کتاب شامل نه بخش اصلی است. 1- زندگی‌نامه مکمل و دقیق علامه، 2-منتخب آثار منثور و منظوم علامه، 3-مقالات پژوهشی در بارۀ علامه، 4-خاطرات یاران و بستگان، 5-همایش‌ها و یادبودها، 6- پایان‌نامه‌های تحصیلی، 7-نامه‌ها و مکاتیب، 8- سوگ‌سروده‌ها، 9- تصاویر،
در این کتاب کوشیده شده است که با دیدی علمی و به دور از جانب‌داری‌ها به زندگی این ادیب، فیلسوف و دولتمرد کشور نگریسته و تأثیرات وی در جامعۀ افغانی بررسی و کاویده شود.
خواننده با مطالعۀ این کتاب با بسیاری از ناگفته‌ها و حوادث سیاسی -اجتماعی کشور آشنا خواهد شد.
این کتاب را می‌توانید از هرات از دفتر مؤسسه و از کابل (کتاب‌فروشی آریانا) به دست آورید.

جهان‌آرا بيگم دختر شاه‌جهان پادشاه مغولی هند، برادرش داراشکوه را بسيار دوست داشت. در ۱۰۴۹ شاه‌جهان، داراشکوه را به لشکرکشي به سوی کابل توظیف کرد. جدايي برادر براي جهان‌آرا بسيار سخت بود. در اين لحظه داراشکوه به خواهرش توصيه کرد که براي تسلاي خاطر «نفحات‌الانس» عبدالرحمن جامی بخواند. جهان‌آرا به پند برادرش عمل کرد و نفحات‌الانس را دوست داشت و هميشه مي‌خواند. جهان‌آرا اين موضوع را خود چنین بيان کرده است:
«در وقت وداع، آن برادر والا گوهر مرا به مطالعة کتاب مستطاب نفحات‌الانس راهنموني کردند. به موجب فرمودة ايشان کتاب والا خطاب مذکوره را مصاحب جاني خود ساختم و هميشه و همواره پيش نظر داشتم و مطالعه مي‌نمودم» (رسالۀ صاحبیه، 1993، ص19).

امروز برابر است با چهل‌وهفتمین سال‌‌روز درگذشت علامه صلاح‌الدین سلجوقی، سیاست‌مرد، فیلسوف و ادیب افغانستانی که در شانزدهم خرداد/جوزای سال 1349 در کابل دیده از دنیا فروبست. ضمن اتحاف دعا به روان علامه در این روز، باید تذکر داد که یادنامۀ علامه با عنوان «روح دانا» به کوشش نصرالدین سلجوقی تهیه شده و به زودی در هرات و از سوی مؤسسۀ پژوهشی بایسنغر منتشر خواهد شد.

بعضی معلومات کلی در باره شهر قدیم هرات . لازم به ذکر است که پلان شهر قدیم و رسم های از نقاط مختلف شهر که در اینجا آمده توسط گروپ افسران انگلیسی تحت نام Afghan Border commission در سال 1885 میلادی رسم گردیده است.

رضی‌الدین عبدالله بن محمد، معروف به امامی هروی، ادیب و شاعر برجستۀ سدۀ هفتم هجری است. او علاوه بر شعر و علوم بلاغی، در ادبیات عرب و علوم عقلی از سرآمدان روزگار خود بود و رساله‌ای به عربی در شرح قصیدة ذوالرمه (شاعر معروف عرب د 117 ق) دارد. او سرانجام در 686 در اصفهان درگذشت و در همین شهر به خاک سپرده شد.

دیوان این شاعر پیش از این در 1343 شمسی به ‌کوشش همایون شهیدی از سوی انتشارات علمی در تهران به چاپ رسیده بود. اساس تصحیح قبلی سه نسخة متأخر و مغلوط از دیوان این شاعر بود. اکنون و با به دست آمدن نسخه‌هایی قدیمی‌تر از دیوان وی، این اثر به کوشش عصمت خوئینی در 308 صفحه در تهران و به سرمایۀ مرکز پژوهشی میراث مکتوب منتشر شده است.

یکی از بناهای اصلی مجموعه مصلی هرات مسجد گوهرشاد است که در بعضي کتب بخصوص تالیفات مرحوم استاد فکری سلجوقی از آن به عنوان مدرسه گوهرشاد یاد شده است. این بنا در قسمت جنوب غربي مجموعه، موقعیت داشته و فعلا فخرالمدارس هرات در آن ساحه موقعیت دارد. در تخریبات سال 1885 مجموعه مصلی توسط افسران انگلیسی بناي مذکور نيز تخریب شد و فقط چهار منار در چهار گوشه باقی ماند و با منارهاي بازمانده از مدرسه گوهرشاد و مدرسه سلطان حسین بایقرا جمعا 9 منار در مجموعه مصلی موجود بود که فعلا پنج منار باقی مانده است. این كه چه بر سر چهار منار دیگر آمده در پست بعدی به اشتراک گذاشته خواهد شد.
رسم زیر از بنای فوق الذکر در سال 1863 میلادی در شماره چهل دوم مجله London News، در شهر لندن چاپ شده است.

برج تیموری قلعه اختیارالدین، هرات
عکس اول 1992، عکاس Stephene Herbert
عکس دوم 2017، عکا س یاور

نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهور کشور (گنجینه‌های تاریخی هرات را دریابید)
همایون احمدی از کارشناسان میراث فرهنگی در هرات در نامه‌ای سرگشاده عنوانی رئیس جمهور افغانستان که در صفحۀ فیسبوک خود منتشر کرده است، از رئیس جمهور خواسته است که به آثار باستانی هرات و از جمله بنایی نفیس از دورۀ تیموری در روستای گناباد شهرستان اوبۀ هرات توجه و رسیدگی فوری نماید. هر چند از عکس‌ها و توضیحات ایشان مشخص نمی‌شود که کاربری بنا چه بوده است. در کتاب معماری تیموری در خراسان نوشتۀ برنارد اوکین نیز از این بنا ذکری نرفته است. امید است که هر چه زودتر دولت افغاستان با اعزام گروهی به این ساحه، تدابیری جهت حفظ و نگهداشت آن روی دست گیرند. بخش‌هایی از این نامه را با هم می‌خوانیم:

گنجینه‌های تاریخی هرات را دریابید

نامه‌ای سرگشاده به رئیس جمهور کشور

32 سال از عمرم می‌گذرد ولی هنوز دیارم را نشناخته‌ام. در ده کیلومتری شهرم، غلامان حلقه به گوش سرم را بریدند و پیغام دادند که من و هم‌تبارانم متعلق به این خاک نیستیم. چنگیز خون‌خوار، آن‌چه نیاکانم نگاشته بودند را به آتش جهل و تکبرش نابود کرد و اکنون من و هم‌نسل‌هایم به دنبال دست‌نویس نیاکان‌مان سرگردان آرشیف و موزیم استانبول و برلین هستیم. اکنون هر روز بیش‌تر از دیروز با پوست و جان‌مان، نابودی بناهای تاریخی که یادگار شکوه و تمدن سرزمین‌مان است، را حس می‌کنیم و صدای‌مان از پشت دیوار‌های سمنتی هیچ گاه به گوش‌تان نمی‌رسد.

رئیس جمهور!

عمارت اوبه را دریابید!

شهرستان/ولسوالی اوبه یکی از قدیمی‌ترین قصبات هرات است که در شرق هرات به فاصلۀ ده فرسنگی واقع گردیده است. مورخین هرات، مانند سیفی هروی و میرخواند از عبدالرحمن بن عبدالجبار فامی هروی نقل می‌کنند که اول قصبه‌ای که در هرات آباد شد، شهر پوشنگ است و بعد هم داستان افسانه‌ای شاه طهمورث و نزاع قومی در اوبه که منجر به ساخت دژ شمیران در جنوب شهر قدیم هرات گردید، را ثبت کرده‌اند. معین‌الدین اسفزاری در روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات در وصف اوبه و رود آن آن چنان قلم‌فرسایی نموده، که قلم بنده از نقل آن عاجز است.
از مفاخر و مدفونین اوبه می‌توان به مزار خواجه محمد کامل (پدر ابراهیم امام و ابوالعباس سفّاح نخستین خلیفۀ عباسی، مزار میرحسن، مولانا کامی اوبهی، مولانا صبحی اوبهی، حافظ اوبهی، مولانا شبلی اوبهی، حافظ سلطانعلی اوبهی (خوش‌نویس دورۀ تیموری) میرزا ابوسعید اوبهی، درویش محمد اوبهی، خواجه ابوبکر فانی اوبهی، قاصد اوبهی و ده‌ها عالم و دانشمند دیگر اشاره کرد. در کتب قدیم درج است که سلطان ابوسعید، علاقۀ زیادی به اوبه داشته و درآن‌جا عمارات و باغات زیادی اعمار نموده که عمارت بالای چشمۀ آب گرم، یادگار آن بزرگ‌مرد می‌باشد.

مصلی هرات؛ عکاس: عبدالله هراتی
منبع: شمارۀ سیزدهم، سال ششم، سراج الاخبار، اسفند/حوت 1295 خورشیدی.

مدرسه گوهر شاد بیگم در طی چهل سال، سه عکس در سه زمان متفاوت از یک منظر
عکس اول: (منبع: www.flickr.com،عکاس: Dean Askin، تاریخ: سال 1977 میلادی)
عکس دوم : (عکاس Robert Kluyver تاریخ: 2000 میلادی)
عکس سوم: (منبع :هرات شناسی، عکاس: یاور، تاریخ: نوامبر سال 2016)

در این تصویر که در سال 1311 خورشیدی در هرات گرفته شده استاد خلیل‌الله خلیلی (فرد دوم از راست)، سرور جویا مدیر مطبوعات وقت (فرد پنجم از راست) و منشی عبدالکریم خان احراری مدیر روزنامۀ اتفاق اسلام و بعدها منشی انجمن ادبی هرات (فرد دوم از چپ) قابل تشخیص هستند. دیگران را اگر می‌شناسید لطفا یادآوری بفرمایید.
عکس از صفحۀ دختر زنده‌یاد احراری، بانو سایه حیدرزاده

جا دارد از زحمات و تلاش‌های استاد ولی‌شاه بهره رییس پیشین انجمن ادبی هرات که در مدت چهار سال ریاست خود بر این انجمن، از جانب فرهنگیان هرات، تشکر و سپاس‌گزاری شود. در این دوره، از فرهیختگان شهر ما و مناسبت‌های فرهنگی در همۀ فصول سال گرامی‌داشت به عمل آمد، ده‌ها کتاب‌ها چاپ شد، نشست‌های ادبی هفتگی به صورت منظم برگزار شد و ده‌ها برنامۀ خرد و بزرگ دیگر اما یک مشکل که هنوز در این انجمن حل نشده است عدم انتشار مجلۀ انجمن ادبی هرات است. ضمن آن که برای جناب دکتر محمد داوود منیر رییس منتخب انجمن ادبی هرات آرزوی مؤفیت می‌کنیم امیدواریم این مهم و دیگر کارها که برازندۀ این قدیمی‌ترین انجمن ادبی کشور است یکی پس از دیگری جامۀ عمل بپوشد.

این ایوان و خانۀ آن را خواجه محمد طاهر برنابادی (915-990ق.) در سال 975ق. در شمال برناباد کنونی و قبلۀ قلعۀ برناباد قدیمه در گورستانی هفتاد جریبی اعمار کرد. وضعیت کنونی بنا سخت نگران‌کننده است و اگر به سرعت به آن توجهی نشود، از بین خواهد رفت. ‌

مکتب بهزاد عنوان کتابی است که آن را محمدافضل بنووال بار نخست در کابل به سال 1359 از طریق انتشارات دانشگاه کابل منتشر کرد. این کتاب شامل یک مقدمه و چهار فصل است:

فصل اول: مکتب مينياتوري عصر تيموريان هرات،...
فصل دوم: مکتب مينياتوري هرات در عصر تيموريان،..
فصل سوم: مقدمه در حال نقاشان و مذهبان
فصل چهارم: نگاهي به هنر جلدسازي و صحافي در عصر تيموريان هرات

این کتاب را انتشارات سمت در سال 1393 تجدید چاپ کرده است.

خانقاه ملای کلان در دشت یلان و جنوب روستای زیارتگاه هرات از بناهای اخیر دورۀ تیموری است. این بنا که سقف آن چند دهه قبل فروریخته، سخت نیازمند مرمّت است و اکثر کتیبه‌هایش از بین رفته است جز دو موضع که یکی را اینجا به کمک هم می‌خوانیم.
عکس‌ها از کانال تلگرام هرات‌شناسی

نمایی تازه از مدرسۀ سلطان حسین بایقرا

دیوارهای مدرسۀ سلطان حسین بایقرا واقع در مصلی هرات در آستانه تکمیل و بهره‌برداری
عکس‌ها از صفحۀ نصیر یاور