Δημήτριος Τσατσάνης Msc Ψυχοθεραπευτής

Ο φόβος σκοτώνει πολύ περισσότερους ανθρώπους από ότι ο θάνατος.

Πραγματικά παίρνοντας αυτή τη φράση ως αφορμή σκεφτήκαμε πόσες φορές ένας άνθρωπος πεθαίνει πριν τελικά πεθάνει;
Πόσες φορές ο φόβος σκότωσε τη ζωή και τα όνειρα του;
Τι ζωή ζει ο άνθρωπος, με κλεμμένα ή σκοτωμένα τα όνειρα του;
Πόσες φορές ο φόβος του έκλεψε τη ζωή, τη χαρά, την ευτυχία;
Πόσοι άνθρωποι επιβιώνουν χωρίς να ζουν;
Πίσω από όλα αυτά και πολλά άλλα, αυτός.

Σε θαυμάζω που αντέχεις! Σε κοιτώ να μάχεσαι ακόμη κι όταν όλα φαίνονται χαμένα και αυτή είναι η στόφα του αληθινού ανθρώπου! Εσύ που επιλέγεις να μην οδηγεί τη ζωή σου ο φόβος, εσύ είσαι αυτός που θα γράψει την ιστορία από εδώ και μπρος! Από σήμερα ο φόβος σου σε φοβάται! Ειδικά όταν μετά από τόσα τον κοιτάς και χαμογελάς… τι μεγαλείο είναι αυτό! Πήγαινε στο καθρέπτη και κοίτα το νικητή! Ναι εσύ είσαι! ΕΣΥ!
Μια ζωή χωρίς φόβους, είναι πολλές ζωές σε μία και αυτό είναι που αξίζεις. Τίποτα λιγότερο! Πολλές ζωές σε μία. Ζήσε Άφοβα!

Τα στάδια του πένθους

Ο θάνατος ένας χωρισμός, η απώλεια εργασίας, οτιδήποτε συνοδεύεται από απώλεια θα βιώσεις αυτά τα στάδια.

O κάθε άνθρωπος περνάει μέσα από μία σειρά συναισθηματικών εμπειριών (τα στάδια του πένθους) όταν έρχεται αντιμέτωπος με τον θάνατο ενός αγαπημένου προσώπου, με μία ανίατη ασθένεια ή με κάποια άλλη μορφή πένθους, δηλαδή περνάει μέσα από κάποιες φάσεις μέχρι τελικά να αποδεχτεί το μοιραίο –τον θάνατο, την απώλεια.
Η ψυχίατρος Elisabeth Kübler - Ross ("On Death and Dying", 1969), άρχισε να μιλάει για στάδια στο πένθος, πέντε στον αριθμό, βασισμένη σε μελέτες γύρω από τα συναισθήματα ασθενών με ανίατες αρρώστιες, ενώ αργότερα παρατήρησε ότι μέσα από αυτά τα στάδια περνάμε και σε άλλες φάσεις της ζωής μας που χαρακτηρίζονται από αρνητικούς παράγοντες, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου μας προσώπου ή ένας χωρισμός, οτιδήποτε συνοδεύεται από απώλεια.

Τα στάδια του πένθους λοιπόν, δεν συνοδεύουν μόνο τον θάνατο αλλά γενικότερα ότι έχει να κάνει με την απώλεια, π.χ. την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, την απώλεια του κατοικίδιού μας, μία ανίατη ασθένεια που σηματοδοτεί την απώλεια της υγείας μας, τον χωρισμό και την απώλεια των ονείρων μας, την απώλεια της εργασίας που στις μέρες μας λόγω κρίσης είναι όλο και πιο συχνό φαινόμενο… Σε γενικές γραμμές συναντάμε τα 5 αυτά στάδια στην απώλεια που βιώνουμε μέσα από αρνητικούς παράγοντες που μπορεί να υπάρξουν σε διάφορες φάσεις της ζωής μας.

Εφόσον λοιπόν η απώλεια βρίσκεται μέσα στη ζωή, καλό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει μία τυπική αντίδραση, όπως δεν υπάρχει και τυπική απώλεια. Τα 5 στάδια του πένθους, δεν είναι άλλο παρά ανθρώπινες αντιδράσεις που ενεργοποιούνται σε όλους όσους περνούν από διαδικασία θρήνου, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι οι πενθούντες περνούν σταδιακά μέσα από αυτά υποχρεωτικά και διαδοχικά, δηλαδή με τη σειρά, και ότι δεν χρειάζεται επίσης ο κάθε άνθρωπος να περάσει και τα πέντε αυτά στάδια για να βγει από το πένθος του. Συνήθως αυτό που παρατηρείται είναι μία κυκλικότητα στην εναλλαγή τους, όπου το άτομο που πενθεί μπορεί να έχει εναλλαγές στη διάθεση, να αισθάνεται ότι το πένθος του είναι μεν οδυνηρό αλλά ότι νιώθει καλύτερα, ότι βιώνει μέρες και εβδομάδες καλές, σαν να έχει αφήσει πίσω του την απώλεια.

Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι κάποια άτομα καταφέρνουν να ξεπεράσουν την απώλειά τους χωρίς να έχουν περάσει κανένα από τα παρακάτω πέντε στάδια. Είναι σημαντικό να έχουμε στο μυαλό μας ότι τα στάδια αυτά δεν αποτελούν ένα αυστηρό πλαίσιο που ενεργοποιείται σε όλους όσους θρηνούν. Μάλιστα καλό είναι να μην αναρωτιέται κάποιος σε ποιο στάδιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή ή σε ποιο στάδιο θα έπρεπε να είναι ή αν πενθεί «σωστά». Η διαδικασία της θλίψης είναι τόσο ιδιαίτερη και προσωπική υπόθεση, στον καθένα, όπως άλλωστε και η ζωή του.

Ο ψυχικός πόνος που προκαλεί το πένθος εξελίσσεται σε φάσεις που είναι γνωστές ως «Τα πέντε στάδια του πένθους», όπου στην ουσία φωτογραφίζουν την προσπάθεια του πενθούντα να διεργαστεί το πένθος του και είναι τα ακόλουθα:

Άρνηση
Θυμός
Διαπραγμάτευση
Κατάθλιψη
Αποδοχή
Θα εξετάσουμε και τα πέντε αυτά στάδια με σκοπό ο καθένας μας να κατανοήσει καλύτερα το τι του συμβαίνει όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τις απώλειες στη ζωή του.

1. Άρνηση:«Αποκλείεται, δεν μπορεί να συμβαίνει σε εμένα…,δεν είναι δυνατό να συμβαίνει κάτι τέτοιο…, αποκλείεται!, …δεν το πιστεύω!» (Άρνηση της πραγματικότητας και απομόνωση)
Είναι το πρώτο στάδιο πένθους, όπου το άτομο που πενθεί δεν μπορεί να δεχτεί ότι αυτή η κατάσταση συμβαίνει στον ίδιο, ότι δηλαδή είναι πραγματικό γεγονός, ενώ αρνείται την ύπαρξη του τέλους – μιλάμε για την άρνηση της πραγματικότητας. Πρόκειται για μία προσωρινή ψυχολογική αντίδραση, έναν αμυντικό μηχανισμό που επιτρέπει τη μείωση της έντονης αρχικής φάσης του πόνου.

Καθώς δεν πιστεύει ότι έχει συμβεί το μοιραίο, μπλοκάρει κάθε συναισθηματική του αντίδραση. Οι αντιδράσεις ποικίλλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Βλέπουμε ανθρώπους να μένουν άφωνοι και αποσβολωμένοι, άλλους να καταρρέουν, άλλους να έχουν τάση φυγής ή αντίθετα να ζητάνε να μάθουν όσες περισσότερες λεπτομέρειες μπορούν για τον εκλιπόντα, θέλουν να παρευρεθούν στο σημείο που συνέβη ο θάνατος σε περίπτωση τροχαίου για παράδειγμα, να έχουν δίπλα τους, μαζί τους ή στα χέρια τους αντικείμενα που τους θυμίζουν το αγαπημένο τους άτομο, να διατηρήσουν τα πράγματά του ως έχουν, το δωμάτιό του (π.χ. στο θάνατο παιδιού). Άλλοι πάλι, μπορεί να μην νιώθουν τίποτα, να νομίζουν ότι δεν έχουν συναισθήματα, να αντιδρούν σαν να μην έχει συμβεί τίποτα και να συνεχίζουν να κάνουν ότι έκαναν, να περιμένουν να δουν ξανά τον εκλιπόντα, ενώ άλλες στιγμές να βυθίζονται στη θλίψη.

Σε αρκετές περιπτώσεις αυτή η περιστασιακή απόσταση – η ανάγκη να πάρει απόσταση από αυτό που συνέβη, λειτουργεί προστατευτικά και σαν αμυντικός μηχανισμός στην προσπάθεια να προστατέψει ο πενθών τον εαυτό του από την έντονη ύπαρξη άγχους από τη μία, ενώ από την άλλη μπορεί και να λειτουργήσει θετικά δίνοντας λίγο χρόνο στην αναγνώριση και στην κατανόηση ότι κάτι διαφορετικό έχει συμβεί στη ζωή του που δεν θέλει να το πιστέψει. Πρόκειται για την «αντιληπτική δυσλειτουργία», μια πραγματική αδυναμία σύλληψης του συμβάντος, όπου η παθητική φάση αδυναμίας και άρνησης του γεγονότος μπορεί να κρατήσει από λίγες ώρες ή πιο σπάνια λίγες μέρες.

Άλλωστε η συνειδητοποίηση του θανάτου, η συνειδητοποίηση της απώλειας είναι αναπόφευκτη. Αυτή η «αντιληπτική δυσλειτουργία», η απομόνωση και το σοκ του πενθούντα μπορούν να δημιουργήσουν σωματικές ενοχλήσεις. Το σώμα κλονίζεται με αποτέλεσμα να παρουσιάζεται επιδείνωση στην υγεία και στις σωματικές οργανικές λειτουργίες, όπως δυσκολία στην αναπνοή, μόνιμο κόμπο στο λαιμό, ανάγκη να αναστενάζει, μυϊκή ατονία, χαμηλή ενεργητικότητα, απώλεια της όρεξης, απώλεια του ύπνου κυρίως τις πρώτες μέρες.

2. Θυμός: «Είναι άδικο, γιατί σε εμένα; Δεν έχω ζήσει τίποτα» ή «Είμαι πολύ μικρός, γιατί μου το κάνεις αυτό;», «Τι μπορεί να έκανα ώστε να αξίζω κάτι τέτοιο;» «Δεν υπάρχει Θεός…»
Η άρνηση της πραγματικότητας, η άρνηση της αλήθειας δίνει τη θέση της σταδιακά μέσα από την υποχώρησή της σε αυτό που συμβαίνει πραγματικά, σε αυτό που είναι γεγονός. Κάνει την εμφάνισή του ο έντονος ψυχικός πόνος, που όμως δεν είναι εύκολο να γίνει αποδεκτός και κατανοητός. Έτσι λοιπόν το άτομο «προτιμά» να βιώσει το συναίσθημα του θυμού, ένα συναίσθημα που έχει ενέργεια, και δίνει «δύναμη», καθώς κρατάει τον θυμωμένο άνθρωπο «ψηλά». Το άτομο που πενθεί θυμώνει. Θυμώνει μέσα από την συνειδητοποίηση της απώλειάς του. Προσπαθεί να βρει κάποιον για να του ρίξει τις ευθύνες, να τον κατηγορήσει, θεωρεί ότι ο άλλος φταίει που ο ίδιος πονάει. Μπορεί να γίνει εχθρικός και επιθετικός, έχει την αίσθηση της αδικίας. Ο θυμός του είναι έντονος, στρέφεται προς τους πάντες, κυρίως όμως σε όσους είναι πιο κοντά του. Τα βάζει με τον εαυτό του, με τον Θεό που δεν είναι τελικά φιλεύσπλαχνος και τον τιμωρεί για κάτι που δεν γνωρίζει, με τη μοίρα και γενικότερα με οποιονδήποτε θεωρεί υπεύθυνο για την κατάστασή του. Είναι χρήσιμο για τα άτομα που βρίσκονται γύρω του να μην ενοχοποιούν τον εαυτό τους μέσα από τις κατηγορίες που τους αποδίδονται, εφόσον μιλάμε για το δεύτερο στάδιο του πένθους που περνάει αυτός που πενθεί. Πολύ σύντομα εμφανίζονται ή και συνεχίζονται από το προηγούμενο στάδιο της άρνησης σωματικές αντιδράσεις, όπως η απώλεια ύπνου, η απώλεια της όρεξης, το αίσθημα κόπωσης ή μία υπερκινητικότητα και υπερένταση. Οι πενθούντες αρκετά συχνά παραπονιούνται για πόνους στην πλάτη, το κεφάλι, πικρή γεύση στο στόμα, στεγνό ή ξηρό λαιμό, δύσπνοια, ταχυπαλμίες, ζαλάδες και ρίγη, τυμπανισμούς, απώλεια μαλλιών ή άσπρισμα μαλλιών.

3. Διαπραγμάτευση: «Τουλάχιστον άσε με να δω τα παιδιά μου να μεγαλώνουν» ή «Θα είμαι καλύτερος, θα αλλάξω, απλώς άσε με να ζήσω λίγο παραπάνω…» ή «Αν είχα κάνει …, ίσως να μην είχε συμβεί το κακό», «Κάνε να μην συμβεί κι εγώ θα το ανταποδώσω με ….»
Το άτομο που πενθεί αναρωτιέται τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να αποτρέψει την απώλεια του αγαπημένου του προσώπου, ή ακόμη και την δική του πιθανή απώλεια. Συνήθως ο θυμός που ένιωθε στο προηγούμενο στάδιο αρχίζει και εσωστρέφεται, δημιουργώντας ως αντίδραση τις ενοχές και τις τύψεις για το τι έκανε ή δεν έκανε. Αρχίζει και διαπραγματεύεται.

Προσπαθεί να παζαρέψει την εξαγορά χρόνου προκειμένου να χάσει ένα αγαπημένο του πρόσωπο από κάποια ανίατη ασθένεια ή έναν ανεπιθύμητο χωρισμό. Παζαρεύει την «επιθυμητή» για τον ίδιο λύση όσο και αν γνωρίζει βαθιά μέσα του ότι δεν υπάρχει λογική στην διαπραγμάτευση αυτή. Αρχίζει να συνειδητοποιεί και να διαπραγματεύεται την πραγματικότητα, την απώλεια. Σκέφτεται, έχοντας ενοχικά συναισθήματα τι θα μπορούσε ο ίδιος να αλλάξει ή να κάνει για να αποφύγει την απώλεια.

Υπόσχεται ότι αν αλλάξει αυτή η δύσκολη κατάσταση, αν μπορέσει να ξεφύγει από αυτό που του επιφυλάσσει η μοίρα, θα γίνει άλλος άνθρωπος, θα είναι πιο καλός ή πιο γλυκός φτάνει να «γλυτώσει» από το μοιραίο, να γλυτώσει από την απώλεια και το συμβολισμό της. Ψάχνει απεγνωσμένα να βρει μία λύση που δεν θα του προσφέρει το επώδυνο συναίσθημα του πόνου, μία λύση που θα του πάρει μακριά τη θλίψη, τον πόνο, τον φόβο για το άγνωστο… συναισθήματα που μπορούν να τον κρατήσουν κολλημένο σε αυτό το στάδιο για αρκετό χρονικό διάστημα.

4. Κατάθλιψη: «Είμαι τόσο λυπημένος, γιατί να προσπαθήσω να κάνω οτιδήποτε;» ή «Δεν έχω ελπίδες, απλώς θα περιμένω να πεθάνω…»
Το άτομο που πενθεί αρχίζει και συνειδητοποιεί σοβαρά την απώλεια, έρχεται σε επαφή με τα συναισθήματα της θλίψης, του πόνου, της αβεβαιότητας και του φόβου, της στενοχώριας. Αυτό είναι το στάδιο που ξεκινάει η συνειδητοποίηση της σοβαρότητας της απώλειας, όπου και η αναγνώρισή της συνάδει με τη φάση της κατάθλιψης. Το κλάμα είναι καλό σημάδι στο πένθος, είναι μία θετική εκτόνωση για τον πενθούντα βρίσκοντας διέξοδο συναισθηματικής έκφρασης εύκολης για τις γυναίκες, πολύ πιο δύσκολης όμως για τους άνδρες που λειτουργούν μαθημένοι να ελέγχουν τα δυσάρεστα συναισθήματά τους μέσα από στερεότυπα «οι άνδρες δεν κλαίνε» και έτσι δυσκολεύονται να εκφραστούν.

Ευτυχώς όμως παρά τους πολιτισμικούς λόγους και τα στερεότυπα, πολλοί είναι αυτοί που παραβλέπουν αυτές τις απαγορεύσεις και δίνουν διέξοδο στη θλίψη τους αναζητώντας την ανακούφιση που επιτυγχάνεται με την εκφόρτιση των εντάσεων μέσα από τα δάκρυα.

Πολύ συχνά θέλει να μιλάει για το αγαπημένο του πρόσωπο, να βρίσκει ότι του θυμίζει τη σχέση του μαζί του μέσα από φωτογραφίες ή μουσική για παράδειγμα, να πηγαίνει σε μέρη που πήγαιναν μαζί… Η ανάγκη αυτού που πενθεί είναι να μην ξεφύγει από τα συναισθήματα αυτά που του προκαλούν την αίσθηση ότι εξακολουθεί και είναι «δεμένο» με το αίτιο που προκάλεσε την απώλεια, εξακολουθεί να είναι «σε επαφή» με τον άνθρωπο που έφυγε, σαν να δίνει την υπόσχεση ότι δεν θα τον ξεχάσει.

Συνήθως αρκετά συχνά βλέπουμε τους ανθρώπους που βρίσκονται στο οικείο περιβάλλον να προσπαθούν να του δείξουν ότι η ζωή συνεχίζεται και ότι θα πρέπει να σταθεί δυνατός ξανά στα πόδια του και ότι θα πρέπει να συνεχίσει και να πάει παρακάτω… μάταια όμως. Όλες αυτές οι προσπάθειες οδηγούνται σε αποτυχία εφόσον αυτό που έχει ανάγκη το άτομο είναι ο χρόνος να πενθήσει, να μπορέσει να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, να έρθει σε επαφή με αυτά, να πάψει να τα αποφεύγει, να καταλάβει ακριβώς τι είναι αυτό ή αυτά που αισθάνεται, να σταματήσει σιγά σιγά να τα φοβάται. Αποτέλεσμα αυτού του σταδίου του πένθους είναι το άτομο να μπορέσει να συμβιβαστεί με όλο αυτό που του συμβαίνει και να ορθοποδήσει ξανά.

Λόγω της μοναξιάς που βιώνει το άτομο συχνά εμφανίζονται διαταραχές σε σωματικό, διανοητικό αλλά και συναισθηματικό επίπεδο. Εμφανίζονται διαταραχές του ύπνου, εφιάλτες, αφυπνίσεις, υπερυπνία ή υπνηλία, απώλεια ή αύξηση της όρεξης με ανορεκτικές ή βουλιμικές τάσεις αντίστοιχα, κρίσεις κλάματος, καταθλιπτική διάθεση, αίσθημα θλίψης, νευρικότητα, παραισθήσεις, ψυχοκινητική αναστολή, μειωμένη ικανότητα της νοητικής συγκέντρωσης.

Λόγω της κακής ψυχικής διάθεσης αλλά και της διαταραχής του ύπνου προκύπτουν και διάφορα προβλήματα υγείας. Το άτομο μπορεί να αυτοκατηγορείται για πράγματα που έκανε ή δεν έκανε, να έχει ενοχές και να παρουσιάζει μία συνεχή κόπωση. Σε αυτή τη φάση μπορεί να εκδηλώσει και άγχος, φόβο ότι τρελαίνεται, ότι θα πεθάνει και εκείνο, αγωνία για εκκρεμότητες που έχει αφήσει ο θανών. Προβλήματα τα οποία τον απομακρύνουν από το αίσθημα οδύνης. Ταυτόχρονα μπορεί να εμφανίζει δυσκολίες συγκέντρωσης, προσοχής, μνήμης και αντίληψης.

Ακόμα και ο λόγος του μπορεί να επιβραδύνεται. Δείχνει θλιμμένος, είναι ευσυγκίνητος, απαισιόδοξος, απελπισμένος, νιώθει μόνος, είναι συναισθηματικά ασταθής και παραπονιάρης ή ακόμα μπορεί να γίνεται εχθρικός με τα κοντινά και οικεία άτομα γύρω του. Μπορεί να αποφεύγει τον κόσμο και συγκεντρώσεις στο περιβάλλον του γιατί τον βυθίζουν σε μεγαλύτερη θλίψη. Φαίνεται να χάνει τους στόχους του. Μπορεί ακόμα να νιώσει απελπισία μέχρι τον βαθμό να σκεφτεί την αυτοκτονία. Άλλες φορές ταυτίζεται με το νεκρό, παρουσιάζει τα ίδια σωματικά συμπτώματα με εκείνον, μιμείται τη συμπεριφορά του, ακολουθεί τα ενδιαφέροντά του. Άλλοτε τον εξιδανικεύει και άλλοτε έχει αμφιθυμία απέναντί του.

5. Αποδοχή: «Εντάξει, πονάει αλλά …, η ζωή συνεχίζεται…,Έχω αποδεχθεί ή εξοικειωθεί με το τι θα συμβεί…, όλα θα πάνε καλά!»
Το άτομο που πενθεί γνωρίζει πλέον ότι η απώλεια είναι υπαρκτή, είτε πρόκειται για απώλεια που έχει συμβεί είτε πρόκειται για απώλεια που θα συμβεί. Και στις δύο περιπτώσεις αντιλαμβάνεται αλλά και αποφασίζει ότι δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα, δεν μπορεί να κάνει κάτι διαφορετικό για να αποτρέψει την κατάσταση, παρά μόνο να διατηρήσει τη μνήμη του εκλιπόντος με τέτοιο τρόπου που κάθε άλλο παρά δυσλειτουργικός θα είναι για τον ίδιο αλλά μάλιστα και ο εκλιπόντας θα τον θαύμαζε για τη στάση του αυτή, για την απόφασή του να συνεχίσει να ζει.

Συνήθως ο πενθών με το πέρασμα του χρόνου αναβιώνει όλες εκείνες τις κοινές αναμνήσεις, έτσι ώστε να μπορέσει να κάνει την αποδοχή του, να αποδεχτεί δηλαδή ότι όλα όσα έχει βιώσει με το άτομο που έχει φύγει από τη ζωή του, έχουν παρέλθει, καταλήγοντας στην αποδέσμευσή του από κάθε προσδοκία για επανένωση. Ακόμη και στην περίπτωση όμως που πρόκειται να επέλθει η απώλεια, θα ήταν πολύ χρήσιμο για το άτομο να φροντίσει να «κλείσει» τις σχέσεις του με άλλους ανθρώπους, με τον καλύτερο για τον ίδιο δυνατό τρόπο και γενικότερα να αποχαιρετίσει το περιβάλλον του φροντίζοντας να μην αφήσει πίσω του τυχόν ανοιχτούς λογαριασμούς…

Ουσία: προσαρμογή στην απώλεια, επαναπροσδιορισμός της ζωής, δημιουργία καινούριων αναμνήσεων, αρχίζουμε καινούρια πράγματα, επιστροφή στην φυσιολογική κατάσταση.

Αν νιώθετε ολα η κάποια από αυτά τα επικοινωνήστε με το Ψυχολόγο.

ΤΣΑΤΣΑΝΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ
Ψυχολόγος Msc Ψυχοθεραπευτής

Ψυχολογική Βία.

Η κακοποίηση, στο πλαίσιο μιας σχέσης, δεν περιλαμβάνει απαραίτητα χειροδικία και δεν είναι πάντα εξόφθαλμη. Μπορεί ακόμη να μην εκδηλώνεται με τρόπο ηχηρό, άμεσα και εύκολα αναγνωρίσιμο.
Αντίθετα, μπορεί να λειτουργεί υποδόρια, χωρίς αυτό να αναιρεί την «αποτελεσματικότητά» της. Ακριβώς λόγω αυτού του στοιχείου, το άτομο που βιώνει την ψυχολογική κακοποίηση μπερδεύεται, προβληματίζεται, βρίσκεται σε σύγχυση. Ξέρει τον εχθρό, όμως, καθώς εκείνος εμφανίζεται καμουφλαρισμένος, δεν μπορεί να τον αντιμετωπίσει. Το άτομο που ασκεί ψυχολογική βία, συνήθως εμφανίζεται αντιφατικό και οι συμπεριφορές του βυθίζουν το «θύμα» τους στη σύγχυση. Το στοιχείο που χαρακτηρίζει την ψυχολογική, συναισθηματική βία είναι η χειραγώγηση. Μάλιστα, αυτή μπορεί να πάρει τέτοιες διαστάσεις, που το άτομο που την υφίσταται να χάνει σιγά σιγά την αίσθηση της πραγματικότητας για το τι είναι σωστό και τι όχι. Στο στόχαστρο εκείνου που ασκεί ψυχολογική βία βρίσκεται η αυτοπεποίθηση του αποδέκτη, ενώ συνήθως εύκολα θύματα είναι όσοι ήδη έχουν χαμηλά επίπεδα αυτοεκτίμησης. Η εγκεφαλική αυτή βία είναι ικανή να μετατρέψει το άτομο που βρίσκεται στη δύσκολη θέση, σε άβουλο πλάσμα και να το κάνει να αισθάνεται πως εκείνο φταίει για όσα του συμβαίνουν. Η ενοχή είναι συνώνυμη της δυσδιάκριτης αυτής βίας. Ο θύτης θα αρνηθεί ότι φέρεται με τον συγκεκριμένο τρόπο, τόσο έντονα και αποτελεσματικά, που ο σύντροφός του θα φτάσει να πιστεύει ότι εκείνος έχει το πρόβλημα, εκείνος βλέπει τα πράγματα θολά και στραβά, εκείνος τελικά δημιουργεί τις εντάσεις στη σχέση.

Τα σημάδια της ψυχολογικής βίας. Πώς να καταλάβεις ότι ο/η σύντροφός σου ασκεί ψυχολογική βία.

1. Σε μειώνει, σε υποτιμά και σε κάνει να ντρέπεσαι για τον εαυτό σου.
2. Σου ασκεί συστηματική και οξεία κριτική.
3. Αρνείται να συζητήσει μαζί σου και να επικοινωνήσει.
4. Σε αγνοεί και σε κρατάει έξω από τομείς της ζωής του.
5. Έχει σχέσεις με άλλα άτομα.
6. Η συμπεριφορά του προς το άλλο φύλο, ειδικά όταν είσαι παρών/παρούσα, είναι προκλητική.
7. Ο τόνος της φωνής του είναι σαρκαστικός.
8. Κάνει σκηνές ζηλοτυπίας χωρίς εμφανή αιτία.
9. Κάνει «άσχημα» αστεία και σε κοροϊδεύει πάντα σε ένα πλαίσιο ιλαρής διάθεσης.
10. Σε απειλεί.
11. Θέλει να σε ελέγχει.
12. Δεν είναι τρυφερός/ή.
13. Σε κατηγορεί για όσα συμβαίνουν, τα μικρά και τα μεγάλα.
14. Σε απομονώνει από τους φίλους και τους συγγενείς σου, τους κατηγορεί και υπονομεύει τη σχέση σου με τους άλλους ανθρώπους.
15. Χρησιμοποιεί τα χρήματα για να σε ελέγξει.
16. Απειλεί ότι θα αυτοκτονήσει, αν τον εγκαταλείψεις.
17. Προσπαθεί να σε πείσει ότι η άσχημη συμπεριφορά του/της σου αξίζει και πως το κάνει για να σε βοηθήσει να βελτιωθείς.
18. Όταν είστε με άλλους σου φέρεται τρυφερά και ευγενικά, για να κάνει καλή εντύπωση.

Αν κάποια από τα παραπάνω σου είναι γνώριμα, ίσως πρέπει να σκεφτείς τη θέση σου μέσα στη σχέση που βιώνεις και να αναθεωρήσεις. Η συζήτηση με κάποιον Ψυχολόγο σίγουρα βοηθά στο να καταλάβεις πως όντως, όσα υποψιάζεσαι και νιώθεις είναι αληθινά, δεν αποτελούν προϊόντα της φαντασίας σου. Η αποστασιοποίηση για ένα διάστημα από το άτομο που σου ασκεί ψυχολογική βία θα σε βοηθήσει να δεις τα πράγματα πιο καθαρά και να ανακτήσεις την χαμένη σου αυτοπεποίθηση. Εξάλλου, καλό είναι να θυμόμαστε ότι μπαίνουμε σε μια σχέση για να περνάμε καλά, όχι για να δυστυχούμε.

Ψυχοσωματικές αντιδράσεις.

Πολλά εκατομμύρια ανθρώπων παλεύουν καθημερινά να ξεφύγουν έστω και για λίγα λεπτά από το φόβο τους. Ο φόβος αίσθημα με έντονες ψυχοσωματικές αντιδράσεις, πυροδοτεί με μεγάλη ταχύτητα την λειτουργία της σκέψης. Η ενέργεια που εκλύεται στην περίπτωση που κάποιος νιώθει φόβο είναι εξαιρετικά μεγάλη και σε ποσότητα και σε ένταση.

Αυτό συμβαίνει διότι ο φόβος είναι βοηθός της αυτοσυντήρησης, η οποία έχει καθήκον να προστατεύει την ύπαρξη μας από μοιραίους κινδύνους.

Έτσι κάθε φορά που γεννιέται το αίσθημα του φόβου η κινητοποίηση στο σώμα πρέπει να είναι μεγάλη για να αντιμετωπιστεί εγκαίρως ο κίνδυνος. Το πρόβλημα βέβαια είναι οτι στις περισσότερες περιπτώσεις, όπου οι άνθρωποι νιώθουν επαναλαμβανόμενους φόβους, δεν υπάρχει μια πραγματική απειλή. Αντίθετα αυτό που υπάρχει είναι η παρερμηνεία από τον εγκέφαλο οτι κάτι είναι απειλητικό. Η διαφοροποίηση μετάξυ πραγματικότητας και «ερμηνευμένης» πραγματικότητας δεν αφορά το Κ.Ν.Σ.(κεντρικό νευρικό σύστημα), το οποίο αρχίζει να προετοιμάζει το σώμα αναλόγως απέναντι στον κίνδυνο-πραγματικό ή φανταστικό.

Σωματικές αντιδράσεις από το αίσθημα φόβου
Οι σωματικές αντιδράσεις απο το αίσθημα του φόβου είναι έντονες και αντιληπτές άμεσα. Το σώμα μπορεί να τρέμει, να έχει ταχυκαρδία, αφίδρωση, δύσπνοια, αδυναμία όρασης, βουητό, ζάλη και πολλά άλλα. Το εντυπωσιακό είναι πως μόλις εμφανιστούν οι αντιδράσεις του φόβου ο άνθρωπος αναρωτιέται γιατί το σώμα του αντιδρά έτσι και φοβάται ακόμα πιο πολύ! Είναι τόσο προφανές όσο το να αναρωτηθεί κανείς γιατί είναι βρεγμένος, ενω βγήκε στη βροχή χωρίς ομπρέλα! Αναρωτιούνται τι τους συμβαίνει, τί μπορεί να έχει πάθει το σώμα τους και απευθύνονται στη σκέψη τους- η οποία έχει γεννήσει απο την αρχή το φόβο τους- για να πάρουν απάντηση πάνω σε αυτό! Φωτιζοντάς σπιθαμή προς σπιθαμή αυτό που κάνουν είναι κάτι περισσότερο απο φανερό το πόσο αναποτελεσματικό είναι κάτι τέτοιο.

Το σώμα αντιδρά στο αίσθημα του φόβου, αλλά το ίδιο δεν φοβάται. Ακολουθεί πιστά τις οδηγίες του Κ.Ν.Σ. αλλά καθώς το ίδιο δεν κινδυνεύει δεν έχει φόβο.

Αν τη στιγμή που τρέμει το σαγόνι σου στρέψεις όλη την προσοχή σου στο σαγόνι σα να είναι αυτό το μοναδικό και πιο πολύτιμο πράγμα πάνω στη γη, του επιτρέψεις να είναι όπως θέλει και για όση ώρα χρειαστεί, χωρίς να προσπαθείς απο τη μια να καταστείλεις την κίνηση του και απο την άλλη να ψάχνεις πολύπλοκες εξηγήσεις για να απαντήσεις στο γιατί τρέμει το σαγόνι, τότε θα δεις με έκπληξη οτι το σαγόνι θα σταματήσει να τρέμει πολύ γρήγορα, πολύ γρηγορότερα απο άλλες φορές που απο την πρώτη στιγμή που άρχισε να τρέμει του είπες: «σταμάτα! πως κάνεις έτσι;» Και το ίδιο μπορεί να συμβεί με την αναπνοή σου που είναι κοντή και δε σου φτάνει, με τα πόδια σου που έχουν μουδιάσει, με την καρδιά σου που χτυπάει σαν τρελή....

Μόλις εσύ πάρεις τα μάτια σου απο την σκέψη και τα στρέψεις προς το σώμα τότε μια άλλη πραγματικότητα, πιο φιλική και ειρηνική εμφανίζεται μπροστά σου. Μόλις εσύ δεχθείς να αμφισβητήσεις την παντοδυναμία του νου σου τότε το σώμα εμφανίζει τις δυνάμεις που έχει. Δυνάμεις που σου προσφέρουν ισορροπία, εμπιστοσύνη, χαρά.

Όταν αποφασίσεις να κάνεις πρωταγωνιστή της ζωής σου το σώμα σου, τότε έχεις πάρει το μονοπάτι για να γιατρευτείς απο το φόβο και οχι απλώς να τον αντιμετωπίσεις ή να τον διαχειριστείς, για να χρησιμοποιήσω μια μοδάτη έκφραση. Αυτή η πραγματικότητα πάντα ήταν εκεί, αλλά εσύ δεν έδινες καμιά σημασία.

Το σώμα έχει όλη τη σοφία που χρειάζεται κανείς και για να εξηγήσει τον κόσμο και για να βρει την θέση του μέσα σε αυτόν.

Κάποιος που υποφέρει χρόνια απο φόβους και άλλα τόσα χρόνια προσπαθεί να εξηγήσει με το νου του τί του συμβαίνει, έχει να χάσει άραγε κάτι ακολουθώντας ένα καινούργιο μονοπάτι, που όσοι τόλμησαν να το ακολουθήσουν μπορούν να χαίρονται τη ζωή τους;

Επιλόχειος κατάθλιψη.

Όλη η οικογένεια περιμένει με μεγάλη αγωνία τον ερχομό του καινούριου μωρού. Η γέννηση ενός μωρού σκορπίζει παντού χαρά. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις (μια στις δέκα γυναίκες) που τα συναισθήματα της μητέρας δεν είναι ευχάριστα μετά τη γέννηση του παιδιού. Μην πανικοβάλλεστε, χρειάζεστε στοργή και την κατάλληλη ιατρική φροντίδα και όλα θα πάνε καλά.

Ποια τα συμπτώματα της κατάθλιψης της λοχείας;

Τα πρώτα συμπτώματα της κατάθλιψης της λοχείας εμφανίζονται περίπου ένα μήνα μετά τη γέννηση του παιδιού. Τα σημεία και συμπτώματα είναι πολλά και ο μόνος αρμόδιος να διαγνώσει την κατάθλιψη αυτή είναι ο γιατρός. Είναι όμως χρήσιμο να τα γνωρίζετε για να μπορείτε έγκαιρα να ζητήσετε ιατρική βοήθεια. Τα συμπτώματα μπορούν ουσιαστικά να καταταχτούν σε τρεις ομάδες:

Α. Διαταραχές συναισθημάτων.
·Φόβος ότι μπορεί να κάνετε κακό στο μωρό σας.
·Ενοχές και ντροπή.
·Αισθήματα εξάντλησης, «κενού», λύπης.
·Αισθάνεστε συγχυσμένη, πανικοβλημένη και αγχώδης.
·Φοβάστε να μείνετε μόνη ή να βγείτε έξω από το σπίτι.
·Έχετε μόνιμα κακή διάθεση.
·Αισθάνεστε απελπισμένη, ανήμπορη και αβοήθητη.

Β. Διαταραχές της συμπεριφοράς.
·Δεν τρώτε καθόλου ή τρώτε πάρα πολύ.
·Δεν έχετε κανένα ενδιαφέρον για οποιαδήποτε δραστηριότητα.
·Κοιμάστε πάρα πολύ ή έχετε τακτικά εφιάλτες.
·Δεν σας αρέσει να συμμετέχετε σε κοινωνικά γεγονότα.
·Δεν ενδιαφέρεστε για την εμφάνισή σας και για την υγιεινή του σώματός σας.
·Δεν τα βγάζετε πέρα στις απλές καθημερινές δραστηριότητές σας.

Γ. Διαταραχές σκέψης.
·Αδυναμία συγκέντρωσης.
·Φτωχή μνήμη.
·Δεν μπορείτε να πάρετε αποφάσεις.
·Αισθάνεστε ότι έχετε απορριφθεί από τον σύντροφό σας.

Αν λοιπόν παρουσιάζετε κάποια από τα πιο πάνω συμπτώματα θα ήταν χρήσιμο να συμβουλευτείτε έγκαιρα το γιατρό σας. Δε σημαίνει ότι αν παρουσιάζετε κάποιο από τα πιο πάνω συμπτώματα, ότι έχετε κατάθλιψη της λοχείας. Πολλά από τα πιο πάνω συμπτώματα παρουσιάζονται φυσιολογικά σε κάθε λεχώνα, όπως οι διαταραχές του ύπνου, η μειωμένη ενεργητικότητα κτλ. Ο κάθε άρρωστος με κατάθλιψη της λοχείας είναι ξεχωριστός και ο μόνος που μπορεί να θέσει τη διάγνωση είναι ο γιατρός.

Τι προκαλεί την κατάθλιψη της λοχείας;

Η ιατρική δεν κατάφερε να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση. Η κατάθλιψη γενικότερα πιστεύεται ότι είναι αποτέλεσμα διαταραχής των εξής ορμονών του εγκεφάλου: Σεροτονίνης, επινεφρίνης, νορεπινεφρίνης και ντοπαμίνης.
Πιθανότατα όμως οι έντονες αλλαγές στα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης στο σώμα της γυναίκας μετά τον τοκετό να παίζουν κάποιο ρόλο στην εμφάνιση της κατάθλιψης. Τα επίπεδα των πιο πάνω ορμονών πέφτουν κατακόρυφα αμέσως μετά τον τοκετό. Ορμονικές αλλαγές όμως επιφέρει και το άγχος της μάνας.

Ποιες γυναίκες έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη της λοχείας;

Είναι οι γυναίκες που παρουσιάζουν ένα ή περισσότερα από τα πιο κάτω.
1.Ιστορικό κατάθλιψης της λοχείας στο παρελθόν.
2.Όταν ένας κοντινός συγγενής πάσχει από κατάθλιψη.
3.Όταν υπάρχουν επιπλοκές κατά τον τοκετό.
4.Πρόωρος ή καθυστερημένος τοκετός.
5.Συζυγικά προβλήματα.
6.Προβλήματα υγείας στο νεογέννητο.
7.Αν παρουσιάζουν ήδη άλλα ψυχολογικά προβλήματα.



Μπορεί και ο σύζυγος να πάθει κατάθλιψη της λοχείας;

Μάλιστα, κατάθλιψη μπορεί να πάθει και ο πατέρας. Εάν μάλιστα υπάρχει μια από τις πιο κάτω καταστάσεις, η πιθανότητα είναι μεγαλύτερη σε σχέση με το γενικό πληθυσμό.
1.Άνεργος πατέρας.
2.Κοινωνικά απομονωμένος.
3.Όταν η σύζυγος του έχει κατάθλιψη.
4.Όταν είναι στα πρόθυρα του χωρισμού με τη σύζυγο.

Ποια η θεραπεία της κατάθλιψης της λοχείας;

Η θεραπεία της κατάθλιψης γίνεται με φάρμακα ή και με ψυχοθεραπεία. Σε πρώτη φάση ο γιατρός θα προσπαθήσει να εξαφανίσει τα συμπτώματα της κατάθλιψης και στη συνέχεια θα πρέπει να σας σταθεροποιήσει μέχρι που τελικά να επέλθει πλήρης θεραπεία. Σημαντικό είναι επίσης να ληφθούν εκείνα τα απαραίτητα μέτρα για να μην υποτροπιάσει η αρρώστια. Σε περίπτωση που ο γιατρός σας αποφασίσει να σας χορηγήσει αντικαταθλιπτικά φάρμακα, τότε θα πρέπει να ενημερωθείτε για τις πιθανές παρενέργειες. Επίσης θα πρέπει να ρωτήσετε αν μπορείτε να συνεχίσετε το θηλασμό. Με τη σωστή ιατρική παρακολούθηση και με τη βοήθεια του συζύγου σας, καθώς επίσης και του άμεσου οικογενειακού σας περιβάλλοντος σύντομα θα ξεπεράσετε το πρόβλημα αυτό. Συνήθως χρειάζεται διάστημα περίπου 3-6 μηνών. Σε βαριές περιπτώσεις, όπου η άρρωστη δεν ανταποκρίνεται στην θεραπεία, πιθανό να χρειαστεί να νοσηλευτεί στο νοσοκομείο.



Χρήσιμες συμβουλές - οδηγίες

Τι θα γίνει με το μωρό σας

Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται το ίδιο το μωρό στις περιπτώσεις όπου η μητέρα πάσχει από κατάθλιψη της λοχείας. Η μητέρα αισθάνεται ανεπαρκής, αβοήθητη και πολλές φορές δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις του μωρού. Γι αυτό και το ίδιο το μωρό μπορεί να προσπαθεί περισσότερο να αποσπάσει την προσοχή σας. Αν μείνετε χωρίς ιατρική βοήθεια ο κίνδυνος να δημιουργηθούν μακροπρόθεσμα προβλήματα στο μωρό είναι υπαρκτός. Τέτοια προβλήματα μπορεί να είναι τα ακόλουθα:
·Δυσκολίες προσαρμογής στις αλλαγές περιβάλλοντος.
·Δεν θα μπορεί να αισθάνεται εύκολα ασφαλές στο περιβάλλον που ζει.
·Μειωμένη απόδοση στο σχολείο.
·Δυσκολίες στο σχολείο γιατί δε θα μπορεί να συγκεντρώνεται εύκολα.

Αντιλαμβάνεστε λοιπόν ότι δεν έχετε ευθύνη μόνο απέναντι στον εαυτό σας, αλλά πολύ περισσότερο απέναντι στο μωρό σας. Γι αυτό αν υποψιάζεστε ότι πιθανό να πάσχετε από κατάθλιψη θα πρέπει αμέσως να ζητήσετε ιατρική βοήθεια. Επίσης αν παρατηρήσετε συμπτώματα κατάθλιψης της λοχείας σε μια φίλη σας, οφείλετε με ευγενικό τρόπο να την παροτρύνετε να ζητήσει ιατρική βοήθεια. Οι καλύτερες και ακριβέστερες οδηγίες θα δοθούν από το θεράποντα γιατρό σας. Πιο κάτω όμως θα βρείτε γενικές συμβουλές, που είναι καλά να τις ακολουθείτε.

Αναπτύξτε τη σωστή σχέση με το μωρό σας.

i.Να ταΐζετε (καλύτερα είναι να το θηλάζετε) το μωρό σας σε ήσυχο μέρος. Αν το θηλάζετε προτιμάτε τα συχνά γεύματα (κάθε 2-3 ώρες).
ii.Να ελέγχετε αν το μωρό έχει την κατάλληλη θερμοκρασία, αν είναι βρεμένο και αν πεινά.
iii.Αν έχετε και άλλα παιδιά, αφιερώστε χρόνο και σε αυτά.
iv.Να κρατάτε με στοργή το μωρό στην αγκαλιά σας και να του μιλάτε. «Σας καταλαβαίνει».



Χρήσιμες συμβουλές - οδηγίες για τον εαυτό σας.

i.Να κοιμάστε και να ξεκουράζεστε καθημερινά. Να εκμεταλλεύεστε την ώρα που κοιμάται το μωρό και να κοιμάστε και εσείς. Αν αισθάνεστε εξαντλημένη μη διστάσετε να ζητήσετε τη βοήθεια του συντρόφου σας ή κάποιου άλλου συγγενικού ή φιλικού προσώπου.
ii.Να πηγαίνετε βόλτα με το μωρό σας και κάποιες φορές να αφήνετε το μωρό υπό την επίβλεψη κάποιου άλλου και να πηγαίνετε βόλτα με το σύζυγο σας.
iii.Αν σας απασχολεί οτιδήποτε, κουβεντιάστε το με το σύζυγό σας ή με κάποιο άλλο πρόσωπο που του έχετε εμπιστοσύνη.
iv.Να βρείτε χρόνο για να κάνετε κάτι που αρέσει σε σας. Να διαβάσετε για παράδειγμα ένα βιβλίο, να δείτε ένα έργο στην τηλεόραση.
v.Να τρώτε ικανοποιητικά και ιδιαίτερα φρούτα, λαχανικά, ψάρι και κρέας. Αποφεύγετε το κάπνισμα και το αλκοόλ.
vi.Να θυμάστε ότι η γέννηση ενός μωρού φέρνει πολλές αλλαγές σε σας και στο σπίτι γι αυτό πολλά πράγματα πιθανό να είναι φυσιολογικά.

Και εσύ σύζυγε μπορείς να βοηθήσεις...

i.Άκουε με υπομονή και κατανόηση τα συναισθήματα της συζύγου σου.
ii.Απόφευγε την κριτική.
iii.Προσπάθησε να τη βοηθήσεις στις δουλειές του σπιτιού, αλλά και στην περιποίηση του μωρού.
iv.Αν πρώτος υποψιαστείς ότι η γυναίκα σου χρειάζεται ιατρική βοήθεια, παρότρυνέ την να το κάνει σύντομα.

Δημήτριος Τσάτσανης
Ψυχολόγος Msc Ψυχοθεραπευτής