Γιώργος Καραμπελιάς

Την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2024 στις 19:00 η Αλυσίδα Πολιτισμού IANOS και οι Εναλλακτικές Εκδόσεις, διοργανώνουν παρουσίαση του βιβλίου «Η φιλοσοφία του woke»:

Για το βιβλίο έχω την χαρά να συνομιλήσω με τους:

π. Νικόλαος Λουδοβίκος, Καθηγητής Παν/μίου Ιωαννίνων και συγγραφέας
Σάκης Μουμτζής (Σάκης Μουμτζής), συγγραφέας και αρθρογράφος
Γιώργος Ρακκάς (Giorgos Rakkas), δρ Κοινωνιολογίας και συγγραφέας
και
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στον ΙΑΝΟ, Αριστοτέλους 7, Θεσσαλονίκη

Την Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2024 στις 7.00 μμ θα πραγματοποιηθεί το δεύτερο σεμινάριο, της σειράς Η νεοελληνική αναγέννηση, με θέμα: Σχολεία, ευεργέτες και λόγιοι. Για πληροφορλιες και δηλώσεις συμμετοχής μπορείτε να καλείτε στο 2103826319 ή να στείλετε μήνυμα στο [email protected]

Την Τρίτη 15 Οκτωβρίου στις 19.30 θα συνομιλήσω με με τον σύμβουλο επιχειρήσεων Ανδρέα Δρυμιώτη, τον δημοσιογράφο Δημήτρη Δανίκα & τον δημοσιογράφο Lambros Kalarrytis με θέμα: “ΠΑΣΟΚ – ΣΥΡΙΖΑ και οι ανακατατάξεις στην Κεντροαριστερά“.

Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στον ΙΑΝΟ της Αθήνας, Σταδίου 24 και θα προβάλλεται ζωντανά στο κανάλι YouTube και στη σελίδα Facebook του ΙΑΝΟΥ.

Πρόγραμμα σεμιναρίων Α΄ Μέρους:

1. Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ

Ο νεοελληνικός φωτισμός, το Βυζάντιο και η Δύση

2. Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ

Σχολεία, ευεργέτες και λόγιοι

3. Τρίτη 5 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ

Λόγια και λαϊκή παράδοση, η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου

4. Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ

Η Μεγάλη του γένους Σχολή, η Αθωνιάς, οι Σχολές των Αγράφων,

Η Σχολή των Κυδωνιών

5. Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2024. 7.00 μμ

Η Κρητική Αναγέννηση και τα Επτάνησα

6. Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 2024 7.00 μμ

Ο Ερωτόκριτος, το δημοτικό τραγούδι και το γλωσσικό ζήτημα

Ολοκλήρωση του πρώτου μέρους του σεμιναρίου

Χρόνος διάλεξης 60-70 λεπτά, θα ακολουθεί διάλογος.

Οι διαλέξεις απευθύνονται σε όλους/ες και το αντίτιμο για τον κύκλο των 6 διαλέξεων είναι 30€ και η μεμονωμένη διάλεξη 5€. Για μαθητές, φοιτητές, σπουδαστές, μεταπτυχιακούς ή διδακτορικούς φοιτητές το σεμινάριο είναι δωρεάν. Υπάρχει δυνατότητα και για διαδικτυακή παρακολούθηση των σεμιναρίων, οι ενδιαφερόμενοι/ες που επιθυμούν να συμμετάσχουν διαδικτυακά ας αποστείλουν ηλεκτρονικό μήνυμα στο [email protected]

Θα δοθεί βεβαίωση παρακολούθησης για όσους και όσες το επιθυμούν.

Οι διαλέξεις θα πραγματοποιούνται στον χώρο πολιτισμού & πολιτικής
«Ρήγας Βελεστινλής», 6ος όροφος, Ξενοφώντος 4, πλ. Συντάγματος.

Για δηλώσεις συμμετοχής και περισσότερες πληροφορίες καλέστε στο 210-3826319 ή στο 6973183842 καθημερινά από τις 09:00 έως τις 19:00, ή επικοινωνήστε στο [email protected]

Πρόγραμμα σεμιναρίων Α΄ Μέρους:

1. Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ

Ο νεοελληνικός φωτισμός, το Βυζάντιο και η Δύση

2. Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ

Σχολεία, ευεργέτες και λόγιοι

3. Τρίτη 5 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ

Λόγια και λαϊκή παράδοση, η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου

4. Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ

Η Μεγάλη του γένους Σχολή, η Αθωνιάς, οι Σχολές των Αγράφων,

Η Σχολή των Κυδωνιών

5. Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2024. 7.00 μμ

Η Κρητική Αναγέννηση και τα Επτάνησα

6. Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 2024 7.00 μμ

Ο Ερωτόκριτος, το δημοτικό τραγούδι και το γλωσσικό ζήτημα

Ολοκλήρωση του πρώτου μέρους του σεμιναρίου

Χρόνος διάλεξης 60-70 λεπτά, θα ακολουθεί διάλογος.

Οι διαλέξεις απευθύνονται σε όλους/ες και το αντίτιμο για τον κύκλο των 6 διαλέξεων είναι 30€ και η μεμονωμένη διάλεξη 5€. Για μαθητές, φοιτητές, σπουδαστές, μεταπτυχιακούς ή διδακτορικούς φοιτητές το σεμινάριο είναι δωρεάν.

Θα δοθεί βεβαίωση παρακολούθησης για όσους και όσες το επιθυμούν.

Οι διαλέξεις θα πραγματοποιούνται στον χώρο πολιτισμού & πολιτικής
«Ρήγας Βελεστινλής», 6ος όροφος, Ξενοφώντος 4, πλ. Συντάγματος.

Για δηλώσεις συμμετοχής και περισσότερες πληροφορίες καλέστε στο 210-3826319 ή στο 6973183842 καθημερινά από τις 09:00 έως τις 19:00, ή επικοινωνήστε στο [email protected]

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου από την Καθημερινή

Woke. Αφύπνιση. Η λέξη δημιουργήθηκε από την αμερικανική Αριστερά προ 25ετίας. Στην αρχή σήμαινε την αφύπνιση απέναντι στον ρατσισμό. Στη συνέχεια επεκτάθηκε στην «αφύπνιση» απέναντι σε οποιαδήποτε «προκατάληψη». Διαδόθηκε με εντυπωσιακή ταχύτητα στην ακαδημαϊκή κοινότητα των μεγάλων πανεπιστημίων της Αμερικής και πέρασε στην Ευρώπη, που την υποδέχθηκε σαν έτοιμη από καιρό. Στη χώρα μας παραμένει περιθωριακή, προνόμιο ορισμένων δημοσιολογούντων οι οποίοι προσπαθούν να υπάρξουν μέσω της υιοθέτησης των αρχών της. Δεδομένης της χρονοκαθυστέρησης είναι φυσιολογικό. Ας περιμένουν λίγο ακόμη για την υποχώρησή της ώστε να μπορούν να αναλάβουν την υπεράσπισή της. Οπως διάβασα στον Economist, το κίνημα εμφανίζει σημάδια αποδρομής. Η ιδεολογία αυτή άγγιξε την κορυφή της γύρω στο 2020 και έκτοτε υποχωρεί. Ομως επειδή πρόκειται για ιδεολογικό κίνημα, έχει ενδιαφέρον να δούμε ποιες είναι οι βασικές αρχές του. Επειδή δεν είναι οργανωμένο θα προσπαθήσω να τις καταγράψω. Το φύλο δεν είναι φυσικό δεδομένο, αλλά ιστορική κατασκευή. Πώς το αντιλαμβάνομαι αυτό; Κάποιοι, κάποτε στην Ιστορία, αποφάσισαν ότι όχι μόνο πρέπει να υπάρχουν δύο φύλα, αλλά ότι το ισχυρότερο είναι το αρσενικό. Είναι στη φύση του αρσενικού να είναι το ισχυρότερο; Δεν εννοούμε αυτό. Και τι εννοείτε; Εννοούμε ότι κατάφερε να επιβάλει την ιδέα ότι είναι το ισχυρότερο. Και πώς το κατάφερε αν δεν μπορούσε να το καταφέρει; Μα είχε τη δύναμη με το μέρος του. Αντε να αντιληφθούν οι πνευματικοί νάνοι της woke ότι έτσι βάζουν τις διακρίσεις της φύσης στη συλλογιστική τους, η οποία λίγο πριν τις είχε απορρίψει.

Woke – Q***r. Είμαι «queer» σημαίνει ότι δεν αποδέχομαι το δυαδικό σύστημα με το οποίο ο ανθρώπινος νους εδώ και κάτι αιώνες πολιτισμού αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα. Κοινώς δεν αποδέχομαι τη διάκριση αρσενικού/θηλυκού, λευκού/μαύρου, σαρκοφάγου/φυτοφάγου. Ολ’ αυτά τα έχει γεννήσει η εξουσία της γλώσσας. Λες και η γλώσσα γεννήθηκε από το σχέδιο ενός ανθρώπινου εγκεφάλου, ο οποίος επινόησε τους τρόπους να χειραγωγήσει όλους τους αντιπάλους του, γυναίκες, μαύρους, ομοφυλόφιλους, χορτοφάγους. «Q***rs for Palestine». Το σύνθημα και μόνον αναδεικνύει τη διανοητική αρλούμπα της woke ιδεολογίας.

Οι άνδρες είναι βιαστές. Ο βιασμός δεν είναι μια παρόρμηση που χαρακτηρίζει ορισμένους εγκληματίες. Είναι κοινό χαρακτηριστικό του ανδρικού γένους. Και εδώ αγγίζουμε τον πυρήνα της woke ιδεολογίας. Η καταστροφή της σχέσης άνδρα – γυναίκας, ήτοι αρσενικού – θηλυκού, ήτοι της φυσικής αναπαραγωγής. Για τους σαλεμένους ακόμη και η φυσική αναπαραγωγή είναι ιστορικό φαινόμενο. Οπότε μπορεί να αντικατασταθεί από δοκιμαστικούς σωλήνες. Και μετά απορούμε για ποιον λόγο οι δυτικές κοινωνίες αντιμετωπίζουν την απειλή της δημογραφικής καχεξίας. Η τελευταία σκέψη είναι η φυσική συνέπεια της woke ιδεολογίας, μιας ιδεολογίας που στρέφεται εναντίον του δυτικού πολιτισμού. Είναι μια υπόθεση που έχει τις ρίζες της στον Μάη του ’68 και στην σκέψη που παρήγαγε η ιστορική εξέγερση. Θέλησαν να αποψιλώσουν τις κοινωνίες μας από τις αξίες που συγκρατούσαν τη συνοχή τους. Ομως δεν είχαν αξίες για να τις αντικαταστήσουν. Με αποτέλεσμα σήμερα οι δυτικές κοινωνίες να εξαρτώνται από την έκβαση του πολέμου ανάμεσα στις δυνάμεις που επιθυμούν τη διατήρηση της συνοχής τους, με όλα τους τα ελαττώματα, και στη μετατροπή τους σε μια κουρελού μειονοτήτων που διεκδικούν και επιβάλλουν τα δικαιώματά τους στο σύνολο.

Ολες αυτές οι σκέψεις μού γεννήθηκαν από την ανάγνωση του έργου «Η φιλοσοφία του woke». Το εξέδωσαν οι Εναλλακτικές Εκδόσεις και περιλαμβάνει δοκίμια για το θέμα σε επιμέλεια του Γ. Καραμπελιά. Επειδή το woke είναι μια έκφραση που επανέρχεται στο λεξιλόγιό μας αξίζει να διαβαστεί για να καταλάβουμε την πραγματική της σημασία. Κυρίως δε να αντιληφθούμε πώς φτάσαμε ώς εδώ ξεκινώντας από τους Γάλλους φιλοσόφους του ’68, τον Ντεριντά, τον Ντελέζ, τον Φουκώ. Εχουν θαυμαστές παρ’ ημίν. Αναρωτιέμαι πόσοι απ’ αυτούς αντιλαμβάνονται το νήμα που τους συνδέει με την ιδεολογία του woke. Ας διαβάσουν τα δοκίμια του βιβλίου και θα καταλάβουν.

Σήμερα στις 19.30 στον Ιανό (Σταδίου 24, Αθήνα).

Tην Παρασκευή 27 Σεπτεμβρίου 2024 στις 19.30 θα συνομιλήσω με τον συγγραφέα και αρθρογράφο Τάκη Θεοδωρόπουλο με θέμα: “Τα φιλοσοφικά θεμέλια του woke” με αφορμή το βιβλίο, “H φιλοσοφία του Woke”, που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις.
Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί στον ΙΑΝΟ της Αθήνας, Σταδίου 24 και θα προβάλλεται ζωντανά στο κανάλι YouTube και στη σελίδα Facebook του ΙΑΝΟΥ.

Σήμερα 23 Σεπτεμβρίου, στις 11.30 π.μ., στον Άγιο Διονύσιο Αθηνών, κηδεύεται ο φίλος και συνεργάτης του Άρδην, Βαγγέλης Τσεκούρας.

Έφυγε ο Βαγγέλης, ο αγαπημένος φίλος και συνεργάτης.

O Βαγγέλης Τσεκούρας γεννήθηκε στα Τρόπαια Αρκαδίας το 1953. Σπούδασε στη Νομική Σχολή της Αθήνας Συμμετείχε ενεργά στο Φοιτητικό Κίνημα του 1971-1974 και ήταν μέλος της Επιτροπής Κατάληψης της Νομικής Σχολής το Φεβρουάριο του 1973. Συνελήφθη από την ΕΣΑ τον Μάιο του 1973 και βασανίστηκε απάνθρωπα στο ΕΑΤ ΕΣΑ.

Τον γνώρισα στα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης. Εφτά χρόνια νεότερος από εμένα ήταν τότε ένας πανέξυπνος νεαρός – μια και τότε τελείωνε τη Νομική, που με πλησίαζε πάντα με το σπινθηροβόλο και μισοειρωνικό του βλέμμα στα περιβόητα πηγαδάκια και έκανε τις πιο αναπάντεχες και διεισδυτικές ερωτήσεις. Έτσι τον θυμάμαι ακόμα, όπως τον πρωτογνώρισα, έναν πανέξυπνο πιτσιρικά που είχε περιέργεια για τα πάντα, έκανε τις πιο αναπάντεχες ερωτήσεις ακόμα και για τις δικές μου τότε πολύ πιο ριζοσπαστικές απόψεις. Και ενώ είχα γνωρίζει χιλιάδες ανθρώπους και δεν είχαμε ιδιαίτερες σχέσεις, μου είχε εντυπωθεί η φυσιογνωμία του οι ερωτήσεις του και το διαβρωτικό του χιούμορ.

Στη συνέχεια χαθήκαμε για αρκετά χρόνια. Ο Βαγγέλης θα φύγει για τη Γαλλία και θα μετεκπαιδευτεί στη Σορβόννη, θα αρχίσει να δικηγορεί ως μάχιμος δικηγόρος. Θα χρηματίσει Σύμβουλος του Υπουργού Εξωτερικών Γιάννη Χαραλαμπόπουλου επί Πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου, και θα υπηρετήσει στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στις Βρυξέλλες. Νομικός Σύμβουλος στην Ολυμπιακή Αεροπλοΐα, Γενικός Γραμματέας στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Νομικός Σύμβουλος στον ΕΦΕΤ, εργάσθηκε πάντα άοκνα με αυταπάρνηση και βαθιά αίσθηση του καθήκοντος.

Όμως από την εμπειρία του από το πολιτικό σύστημα το οποίο γνώρισε από τα μέσα θα συναγάγει μια σειρά από συμπεράσματα θετικά αλλά όλο και περισσότερο αρνητικά, καθώς αυτό έμπαινε σε κρίση. Κατεξοχήν μετά τη μνημονιακή κρίση. Πράγματι θα έλθουμε και πάλι σε επαφή μετά τη δεκαετία του 2000 και προπαντός μετά την μνημονιακή κρίση όταν θα έχει κουραστεί από το θέατρο της επίσημης πολιτικής Τότε θα συνδεθούμε στενά και εκτός από φίλος μου, προσωπικός και πολιτικός θα χρηματίσει για πολλά χρόνια και δικηγόρος μου. Εκείνη περίοδο θα νυμφευτεί τη νηπιαγωγό Βαρβάρα Φατσικώστα και μετά από λίγο μας ανήγγειλε μεγάλη χαρά τη γέννηση του μονάκριβου γιου του Κωνσταντίνου, που τον έφερνε συχνά μαζί του στις πολίτικές συγκεντρώσεις και κυρίως τις παρελάσεις.

Τώρα πια θα έχουμε την ευκαιρία να γνωριστούμε καλά και να τον αγαπήσω για την ανιδιοτέλειά του, τις βαθύτατες γνώσεις του, την διεισδυτικότητά του. Στις συζητήσεις μας με έναν ιδιαίτερο τρόπο μεταβαλλόταν πάντοτε στον Advocatus diaboli τον δικηγόρο του διαβόλου – και χρησιμοποιώ τα λατινικά, που του άρεσαν τόσο πολύ ώστε να εκμαιεύσει τις μύχιες σκέψεις του συνομιλητή του, με μια ιδιαίτερη, δική του, σωκρατική μέθοδο. Και προφανώς γελούσε ενδόμυχα με την καρδιά του καθώς με έβλεπε να πέφτω στην παγίδα του να οργίζομαι και έτσι να αποκαλύπτω όλα όσα ήθελε να μάθει. Χαρακτηριστικό για την άδολη φύση του υπήρξε το γεγονός πως πάντοτε εκτιμούσε τον αντιδικό μου στις δικαστικές μας υποθέσεις γιατί ήξερε καλά λατινικά βγάζοντας με από τα ρούχα μου! Και πάντοτε το χιούμορ του, που τόσο πολύ αγαπούσε η σύζυγός μου Χριστίνα που είχε γίνει επίσης πολύ φίλη μαζί του. Πάντοτε δε μας διηγούταν με τον ίδιο ειρωνικό αλλά γεμάτο αγάπη τρόπο του τον τρόπο που μεγάλωνε ο μονάκριβος γιός του Κωνσταντίνος που τόσο τον αγαπούσε.

Και αίφνης με τον κορωνοϊό άρχισε ο Γολγοθάς. Που τον έπληξε, αυτόν τον τόσο κοινωνικό και ομιλητικό στην δυνατότητα της ομιλίας και της μετακίνησης. Και όμως το αντιμετώπισε τόσο στωικά και θαρραλέα. Όσο κανείς άλλος. Θυμάμαι τις λίγες τελευταίες φορές που συναντηθήκαμε εγώ η Χριστίνα και αυτός και επικοινωνούσαμε με δυσκολία καθώς μας απαντούσε με γραπτά. Και όμως το μυαλό του παρέμενε ξυράφι. Επικοινωνήσαμε για τελευταία φορά στις 12 Σεπτεμβρίου, λίγες μέρες πριν τον αδόκητο θάνατό του. Σας αναπαράγω τη συνομιλία μας : Βαγγέλη καλημέρα, Δεν έχω νέα σου πως είσαι; Βαγγέλης: Σπίτι με μεγάλα κινητικά προβλήματα και πλήρη αφωνία. Διαβάζω καθημερινά το site σου. Και λιγότερο από δέκα μέρες μετά στις 20 Σεπτεμβρίου 2024 η Βαρβάρα μου ανήγγειλε πως τον χάσαμε, αδόκητα, και ξαφνικά.

Εγώ και η Χριστίνα, που τόσο αγαπούσες, και προπαντός η γυναίκα σου, ο γιος σου καθώς και όλοι οι φίλοι σου σου στέλνουμε τον τελευταίο χαιρετισμό A nice iter carus amicus. Καλό ταξείδι αγαπημένε φίλε. Τώρα, είμαι βέβαιος, θα υποβάλεις τις μαιευτικές ερωτήσεις σου στον Άγιο Πέτρο.

Σεμινάριο: Η νεοελληνική Αναγέννηση (Εγγραφές έως 7/10/24)

Μέρος Α΄: Ο Φωτισμός

Το Σεμινάριο για τη νεοελληνική Αναγέννηση θα επιχειρήσει να διερευνήσει το σύνολο των διαδικασιών του ελληνικού φωτισμού: αρχίζοντας από την εκπαίδευση σε όλες της τις παραμέτρους, σχολεία, δάσκαλοι, διδακτικό υλικό, διατρέχοντας τους περισσότερους από τους τομείς της πνευματικής δραστηριότητας του γένους, λογοτεχνία, λαϊκή και λόγια, – από το ακριτικό τραγούδι έως τον Σολωμό, την ζωγραφική –αγιογραφία και λαϊκή τέχνη, και καταλήγοντας στη φιλοσοφική και γενικότερα την πνευματική παραγωγή καθώς και τις συναφείς αντιπαραθέσεις ρευμάτων και ευαισθησιών.
Εξαιτίας του όγκου του σχετικού υλικού το Σεμινάριο θα περιλαμβάνει δύο μέρη. Το πρώτο αφορά στον φωτισμό του γένους και το δεύτερο στον ελληνικό διαφωτισμό και τις ιδεολογικές διαμάχες που αναπτύχθηκαν στη διάρκεια της ελληνικής Αναγέννησης.
*****
Οι έξη αιώνες των μεγάλων αναστατώσεων και των καταστροφών (από το 1071 στο Ματζικέρτ έως την κατάληψη της Κρήτης, το 1669) είχαν προκαλέσει ανεπανόρθωτες ρηγματώσεις στο άλλοτε πρωτοπόρο στην Ευρώπη, οικοδόμημα του ελληνικού βυζαντινού πολιτισμού και της παιδείας του. Έτσι, όταν κατά τον ύστερο 17ο αιώνα, θα αρχίσει η εποχή της μεγάλης ελληνικής Αναγέννησης, ο ελληνισμός, πάντα υπό ξένη κυριαρχία, θα υποχρεωθεί θα «τρέχει» ασθμαίνων να καλύψει την τεράστια απόσταση που είχε δημιουργηθεί με την αναπτυσσόμενη επεκτατική Δύση.
Εντούτοις, η προσπάθεια που κατέβαλε ο ελληνισμός για να ανασυγκροτήσει και να αναπτύξει την παιδεία και τον πολιτισμό του, τα σχολεία, τις εκδόσεις, τη λόγια και τη λαϊκή παράδοση, τη λογοτεχνία, θα τον φέρει στις αρχές του 19ου αιώνα στην πρώτη γραμμή της παιδείας στην Ανατολική Ευρώπη, τουλάχιστον, και θα τροφοδοτήσει την αυτοπεποίθηση που θα οδηγήσει στην απόπειρα της παλιγγενεσίας.
Στην εκπαίδευση, ο φωτισμός αρχίζει από την τεράστια εκπαιδευτική προσπάθεια των Ελλήνων η οποία αρχίζει από το κρυφό σχολείο, τον… Κοσμά Αιτωλό και τα χειρόγραφα βιβλία, για να φθάσει στα μεγάλα σχολεία της Χίου, των Κυδωνιών, του Βουκουρεστίου κ.λπ., καθώς και στον μεγάλο αριθμό των εκδοθέντων εκπαιδευτικών εγχειριδίων.
Προφανώς η πνευματική δραστηριότητα συνδέεται στενά με τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτόν. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αρχαία ελληνική γραμματεία, οι δε πατέρες του Γένους αντλούν προνομιακά και από τη βυζαντινή λογιοσύνη – ουσιαστικά μέχρι τον 17ο αιώνα η εκπαίδευση και η πνευματική ζωή θα πατάνε προνομιακά στο Βυζάντιο. Και το ίδιο συμβαίνει με την ορθόδοξη παράδοση, καθώς όχι μόνο τα πρώτα γράμματα θα διδάσκονται με την Οκτώηχο και το Ψαλτήρι, ενώ στη συνέχεια σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες η ορθόδοξη γραμματεία θα διατηρεί σημαίνοντα ρόλο στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Προφανώς, και σε αυτό ίσως συνίσταται η πρωτοτυπία αυτού του σεμιναριακού κύκλου, η πραγμάτευση του ελληνικού φωτισμού δεν περιορίζεται αποκλειστικά στην εκπαίδευση, τους δασκάλους, τα σχολεία και τα διδακτικά εγχειρίδια, αλλά επεκτείνεται στα τόσο διαδεδομένα λαϊκά αναγνώσματα, ανάμεσά τους τη «Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου» και την «Αμαρτωλών Σωτηρία»· το δημοτικό τραγούδι· την Κρητική Αναγέννηση και τον Ερωτόκριτο.
Συναφώς, ο εγκιβωτισμός του «φωτισμού», στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας σε έναν «διαφωτισμό», ο οποίος περιορίζεται στη λογιοσύνη αποκλειστικά και ενδύεται τα ρούχα του δυτικού αντίστοιχού του, είναι τουλάχιστον προκρούστειος.
Το δεύτερο Μέρος που θα διεξαχθεί τον χειμώνα-άνοιξη του 2025 θα εγκύψει ιδιαίτερα στα ιδεολογικά ρεύματα και τις τάσεις που αναπτύχθηκαν

Πρόγραμμα σεμιναρίων Α΄ Μέρους:

1. Τρίτη 8 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ
Ο νεοελληνικός φωτισμός, το Βυζάντιο και η Δύση
2. Τρίτη 22 Οκτωβρίου 2024, 7.00 μμ
Σχολεία, ευεργέτες και λόγιοι
3. Τρίτη 5 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ
Λόγια και λαϊκή παράδοση, η Φυλλάδα του Μεγαλέξανδρου
4. Τρίτη 19 Νοεμβρίου 2024, 7.00 μμ
Η Μεγάλη του γένους Σχολή, η Αθωνιάς, οι Σχολές των Αγράφων,
Η Σχολή των Κυδωνιών
5. Τρίτη 3 Δεκεμβρίου 2024. 7.00 μμ
Η Κρητική Αναγέννηση και τα Επτάνησα
6. Τρίτη 10 Δεκεμβρίου 2024 7.00 μμ
Ο Ερωτόκριτος, το δημοτικό τραγούδι και το γλωσσικό ζήτημα

Ολοκλήρωση του πρώτου μέρους του σεμιναρίου

Χρόνος διάλεξης 60-70 λεπτά, θα ακολουθεί διάλογος.

Οι διαλέξεις απευθύνονται σε όλους/ες και το αντίτιμο για τον κύκλο των 6 διαλέξεων είναι 30€ και η μεμονωμένη διάλεξη 5€. Για μαθητές, φοιτητές, σπουδαστές, μεταπτυχιακούς ή διδακτορικούς φοιτητές το σεμινάριο είναι δωρεάν.
Θα δοθεί βεβαίωση παρακολούθησης για όσους και όσες το επιθυμούν.
Οι διαλέξεις θα πραγματοποιούνται στον χώρο πολιτισμού & πολιτικής
«Ρήγας Βελεστινλής», 6ος όροφος, Ξενοφώντος 4, πλ. Συντάγματος.
Για δηλώσεις συμμετοχής και περισσότερες πληροφορίες καλέστε στο 210-3826319 ή στο 6973183842 καθημερινά από τις 09:00 έως τις 19:00, ή επικοινωνήστε στο [email protected]

Σεμινάριο ιστορίας Γ. Καραμπελιά: Η νεοελληνική Αναγέννηση (Εγγραφές έως 7/10/24) - Μέρος Α΄: Ο Φωτισμός Το Σεμινάριο  για τη νεοελληνική Αναγέννηση θα επιχειρήσει να διερευνήσει το σύνολο των διαδικασιών του ελληνικού φωτισμού: αρχίζοντας από τη....

Εκδήλωση Άρδην – Ελληνοτουρκικά: Τα ζεϊμπέκικα και η πραγματικότητα - Απ' ευθείας

Εκδήλωση Άρδην – Ελληνοτουρκικά: Τα ζεϊμπέκικα και η πραγματικότητα Το Άρδην διοργανώνει την Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2024 στις 19.30 εκδήλωση με θέμα:Ελληνοτουρκικά: Τα ζεϊμπέκικα και η πραγματικότηταΗ τουρκική επιθετικότητα επ...

Το Άρδην διοργανώνει την Πέμπτη 19 Σεπτεμβρίου 2024 στις 19.30 εκδήλωση με θέμα:

Ελληνοτουρκικά: Τα ζεϊμπέκικα και η πραγματικότητα

Η τουρκική επιθετικότητα επιστρέφει

Θα μιλήσουν:

Γιώργος Καραμπελιάς, συγγραφέας

ΚΚώστας Αντ. Λάβδας Καθηγητής Ευρωπαϊκής και Συγκριτικής Πολιτικής

AAngelos Syrigos βουλευτής, αν. καθ. Διεθνούς Δικαίου

Συντονιστής: Δημήτρης Δημόπουλος, εκδότης

Στον χώρο πολιτικής και πολιτισμού, Ρήγας Βελεστινλής, Ξενοφώντος 4, Σύνταγμα
@@ακόλουθοι

Η αντίσταση στους έξι αιώνες της ξένης κατοχής δεν περιορίστηκε μόνο στο στρατιωτικό πεδίο (όπως είδαμε στο προηγούμενο αφιέρωμα μας, Η αντίσταση των Ελλήνων), αλλά εξίσου σημαντική ήταν και στο πνευματικό πεδίο (Ορθοδοξία, γλώσσα, ιστορική συνείδηση και λαϊκή παράδοση).

Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Άρδην, https://ardin-rixi.gr/

Στο πρώτο μισό του 17ου αιώνα, θα προβάλει στο προσκήνιο η μεγάλη μορφή του Κυρίλλου Λουκάρεως (1570-1638), πατριάρχη Αλεξανδρείας (1601-1620) και πέντε φορές πατριάρχη Κων/πόλεως (1620-23, 1623-33, 1633-34, 1634-35, 1637-38). Ο Λούκαρις συγκρούστηκε μετωπικά με τον καθολικισμό, επιχείρησε να ανανεώσει την ορθόδοξη Εκκλησία, έδωσε νέα πνοή στην Πατριαρχική Ακαδημία με τον Θεόφιλο Κορυδαλλέα, τον σημαντικότερο ίσως φιλόσοφο της Τουρκοκρατίας, εισήγαγε το πρώτο τυπογραφείο, με τον Νικόδημο Μεταξά, το 1627, για να γνωρίσει τραγικό θάνατο, με απαγχονισμό το 1638. Η δράση του τον έφερε στη Βενετία, την Αλεξάνδρεια, την Πολωνία, την Κύπρο, τη Βλαχία, τα Ιεροσόλυμα. Οι Ιησουΐτες, οι Γάλλοι και οι Αυστριακοί τον θεωρούσαν τον χειρότερο εχθρό τους, οι δε Άγγλοι και οι Ολλανδοί τον μεγάλο σύμμαχό τους[1].

Γεννήθηκε μεταξύ του 1570 και του 1572, στο ενετοκρατούμενο Ηράκλειο[2]. Μαθήτευσε στην Κρήτη, κοντά στον Μελέτιο Βλαστό, και στη Βενετία, κοντά στον Μάξιμο Μαργούνιο και, σε ηλικία 17 ετών, γράφτηκε στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Το 1593, χρίστηκε πρεσβύτερος και ακολούθησε τον θείο του, Μελέτιο Πηγά, στην Αλεξάνδρεια, όπου ο τελευταίος ενθρονίστηκε Πατριάρχης.

Το 1595 θα σταλεί ως έξαρχος του πατριαρχείου Αλεξανδρείας, μαζί με τον έξαρχο της Κπόλεως, Νικηφόρο, στην Πολωνία, –που κατείχε τότε το μεγαλύτερο μέρος της Ουκρανίας, τη Λιθουανία και τη Λευκορωσία– όπου, υπό τον φανατικό καθολικό βασιλιά Σιγισμούνδο Γ΄, επιχειρείται η εκρίζωση της ορθοδοξίας[3]. Πράγματι το 1595, ο μητροπολίτης Κιέβου κηρύσσει την ένωση μέσω της Ουνίας, ενώ ο γιος του Σιγισμούνδου, Λαδισλάος, ανακηρύσσεται τσάρος της Ρωσίας· οι ορθόδοξοι Κοζάκοι θα διαμελιστούν στη κεντρική πλατεία της Βαρσοβίας, ο Νικηφόρος θα πεθάνει από ασιτία στη φυλακή, ο δε Κύριλλος θα διασωθεί ως εκ θαύματος[4].

Πάντως, ο Λούκαρις θα μείνει στην Πολωνία μέχρι το 1601, θα χρηματίσει σχολάρχης στο ελληνικό σχολείο της Βίλνας, όπου εγκατέστησε και τυπογραφείο, και θα εργασθεί στο σχολείο του Λβιβ («Λεοπόλεως»). Εδώ θα συνειδητοποιήσει βαθύτερα το μορφωτικό έλ­λειμμα της ορθοδοξίας –κλήρου και λαού– έναντι των καθολικών, αλλά και των διαμαρτυρο­μένων. Το 1601, καθώς επιστρέφει στην Αλεξάνδρεια εκλέγεται Πατριάρχης, σε ηλικία 29 ετών.

Την ίδια εποχή κορυφώνεται η προσπάθεια προσεταιρισμού της ορθόδοξης εκκλησίας. Ο πατριάρχης Ραφαήλ Β΄ (1603-1607) αποδέχεται το πρωτείο του πάπα[5] ενώ ο Νεόφυτος Β΄ (1602-1603, 1607–1612), θα αποστείλει ομολογία πίστεως στον πάπα[6] με αποτέλεσμα να διωχθεί από τον κλήρο και το λαό και να αναλάβει ως τοποτηρητής ο Λούκαρις. Όμως, οι λατινόφρονες και οι Ιησουΐτες εξέλεξαν ως πατριάρχη τον Τιμόθεο Β΄ (1612–1621), ανεβάζοντας το πεσκέσι στον σουλτάνο στα 8.000 χρυσά νομίσματα και το χαράτσι στα 4.000.

Ο Λούκαρις αντέδρασε με σειρά κειμένων του, που αποτελούν μια κυριολεκτικά ελληνοκεντρική παρακαταθήκη. Στον «Διάλογο βραχὺ» μεταξύ του «Ζηλωτῆ καὶ τοῦ Φιλαλήθη», το 1616, γράφει σε δημώδη διάλεκτο:

«… ἀ­φ’ οὗ ἐ­πάρ­θη ἡ ΚΠολις ἀ­πὸ τοὺς Τούρ­κου… ἄρ­χι­σεν ἡ ἀ­κα­τα­στα­σί­α αὕ­τη, κα­λὰ καὶ νὰ εἶ­ναι πτω­χοὶ οἱ χρι­στια­νοὶ τῆς Ἀ­να­το­λι­κῆς, ἀ­μὴ τώ­ρα κιν­δυ­νεύ­ει νὰ χα­θῇ ἀ­πὸ τὸ πρό­σω­πο τῆς γῆς, ὥ­στε πλέ­ον Ἐκ­κλη­σί­αν νὰ μὴν ἔ­χουν οἱ Ἀ­να­το­λι­κοί. ὅ­λαις ταῖς τέ­χναις ταῖς πο­νη­ραῖς κρυ­φί­ως ταῖς χρει­ά­ζουν­ται οἱ Γε­ζου­ΐ­ται, διὰ νὰ ξα­πλώ­νουν τὴν ἐ­ξου­σί­αν τοῦ Πά­πα… πρῶ­τον ἐ­κα­τοί­κη­σαν εἰς τὴν Χί­ο καὶ ἔ­κα­μαν σπου­δα­στή­ριον καὶ ἔ­συ­ραν τοὺς ἥ­μι­συ πα­πά­δες καὶ χρι­στια­νοὺς εἰς… τὴν θρῃ­σκεί­αν τως… Ά­π’ ἐ­κεῖ ἦλ­θαν εἰς ΚΠολιν [ ], καὶ πρῶ­τον ἐ­πί­α­σαν τὰ παι­δί­α καὶ μὲ τὸ μέ­σον τῶν παι­δί­ων κλέ­πτου­σι τὰς γνώ­μας τῶν πα­τέ­ρων.»

Και αυτή η ζοφερή εξέλιξη κινδυνεύει να ολοκληρωθεί με την κατάληψη του πατριαρχικού θρόνου: «Ὅ­ταν λοι­πὸν βά­λουν αὐ­τοὶ πα­τριά­ρχην λα­τι­νό­φρο­να καὶ ἐ­δι­κὸν τως· τό­τε ἡ πνευ­μα­τι­κὴ δι­α­γω­γὴ εἰς τὸ χέ­ρι τως…· ὁ­ποῦ δὲν ἀ­κο­λου­θᾶ πα­ρὰ ὁ παν­τε­λὴς ἀ­φα­νι­σμὸς τῆς ὀρ­θο­δο­ξί­ας, τῆς Ἐκ­κλη­σί­ας τῆς Ἀ­να­το­λι­κῆς. Πρέ­πον εἶ­ναι, ὧ ἄν­δρες Ἕλ­λη­νες καὶ τῆς Ἀ­να­το­λι­κῆς Ἐκ­κλη­σί­ας γνή­σια παι­δί­α, ἂν ἴ­σως καὶ ἤ­μα­σθεν ξε­πε­σμέ­νοι ἀ­πὸ βα­σι­λεί­αν καὶ ἀ­πὸ πλού­τη καὶ ἀ­νά­παυ­σαις, νὰ μὴν προ­δώ­σω­μεν πο­τὲ τὴν εὐ­γέ­νειαν τῆς ψυ­χῆς μας… .»

Σε άλλο κείμενό του, της ίδιας περιόδου, προβαίνει σε ένα υπέροχο εγκώμιο του ελληνισμού και της ορθοδοξίας:

«Ὅ­σον πῶς δὲν ἔ­χο­μεν σο­φί­αν καὶ μα­θή­μα­τα, ἀ­λή­θεια εἶ­ναι· ἀ­μὴ … τὸν και­ρὸν τὸν πα­λαι­ὸν ὁ­ποῦ ἡ σο­φί­α ἐ­πο­λι­τεύ­ε­τον εἰς τὴν Ἑλ­λά­δα, τοὺς Λα­τί­νους οἱ Ἕλ­λη­νες τοὺς εἶ­χαν διὰ βαρ­βά­ρους· καὶ τώ­ρα ἂν ἐ­βαρ­βα­ρώ­θη­μεν ἡ­μεῖς καὶ ἐ­κεῖ­νοι ἐ­σο­φί­σθη­σαν, πα­ρά­ξε­νον δὲν εἶ­ναι· ἡ πτω­χεί­α καὶ ἡ ἀ­φαί­ρε­σις τῆς βα­σι­λεί­ας μας τὸ ἔ­κα­μαν. ἂν δὲν ἔ­χω­μεν σο­φί­αν ἐ­ξω­τέ­ραν, χά­ρι­τι Χρι­στοῦ ἔ­χο­μεν σο­φί­αν ἐ­σω­τέ­ραν καὶ πνευ­μα­τι­κήν…· καὶ εἰς τοῦ­το πάν­το­τε εἴ­με­σθεν ἀ­νώ­τε­ροι ἀ­πὸ τοὺς Λα­τί­νους. [ ] Ἂν εἶ­χεν βα­σι­λεύ­σει ὁ Τοῦρ­κος εἰς τὴν Φραγ­γί­αν δέ­κα χρό­νους, χρι­στια­νοὺς ἐ­κεῖ δὲν εὕ­ρι­σκες, καὶ εἰς τὴν Ἑλ­λά­δα τώ­ρα τρι­α­κο­σί­ους χρό­νους εὑ­ρί­σκε­ται καὶ κα­κο­πα­θοῦ­σιν οἱ ἄν­θρω­ποι καὶ βα­σα­νί­ζον­ται διὰ νὰ στέ­κουν εἰς τὴν πί­στιν τους. [ ] Τὴν σο­φί­αν σου δὲν τὴν ἐ­θέ­λω ὀμ­πρὸς εἰς τὸν σταυ­ρὸν τοῦ Χρι­στοῦ· κάλ­λιον ἦτο νὰ ἔ­χῃ τι­νὰς καὶ τὰ δύ­ο, δὲν τὸ ἀρ­νοῦ­μαι, πλὴν ἀ­πὸ τὰ δύ­ο τὸν σταυ­ρὸν τοῦ Χρι­στοῦ προ­τι­μῶ»[7].

Εν τέλει, το 1620, εκλέγεται πατριάρχης αλλά, τον Απρίλιο του 1623, απομακρύνεται, μετά από παρέμβαση του πρέσβη της Γαλλίας, ντε Σεζύ (Philippe de Césy), για να επανέλθει χάρη στην υποστήριξη του πρέσβη της Ολλανδίας (Haga), και της Αγγλίας, (Sir Thomas Ro­we)[8].

Ο Λούκαρις επιμένει ιδιαίτερα στην παιδεία –την «ἐ­ξω­τέ­ραν σο­φί­αν» – και ήδη το 1617 αποστέλει στο Λονδίνο για σπουδές τον Μητροφάνη Κρι­τό­που­λο (1589-1639, μελλοντικό πατριάρχη Αλεξανδρείας). Ο Νικόδημος Μεταξάς[9] τυπώνει στο Λονδίνο και την Κεφαλονιά αντικαθολικά έργα του Παλαμά, του Μαργούνιου του Κυρίλλου, και το 1627 μεταφέρει το τυπογραφείο στην Πόλη. Όμως, τον Ιανουάριο του 1628, το τυπογραφείο θα καταστραφεί από τους γενιτσάρους, με παρέμβαση των Ιησουιτών.

Το 1629, κυκλοφόρησε στα λατινικά, και εν συνεχεία στα ελληνικά, η Ομολογία του Λούκαρι που σηματοδοτεί μια προφανή δογματική παραχώρηση στους καλβινιστές. Παράλληλα, ανέθεσε στον Μάξιμο Καλλιουπολίτη τη μετάφραση της Καινής Διαθήκης σε δημώδη γλώσσα, την οποία και ολοκλήρωσε το 1632, βοηθούμενος από τον Αντουάν Λεζέ (Antoine Léger), εφημέριο της ολλανδικής Πρεσβείας, και τον θεολόγο, Μελέτιο Βλαστό[10].

Το 1637, οι καθολικοί, σε συνεργασία με τον μητροπολίτη Βεροίας (Χαλεπίου) Κύριλλο Κονταρή, συκοφάντησαν τον Λούκαρι ότι συνεννοούνταν με τους «Μοσκόβους και Κοζάκους» και ο σουλτάνος θα διατάξει τον στραγγαλισμό του, ενώ ο Κονταρής[11] θα χριστεί για τρίτη φορά διάδοχός του (1633, 1635-36, 1638-39) ως Κύριλλος Β΄.

Ο Λούκαρις υπήρξε ίσως η πρώτη μεγάλη μορφή του τουρκοκρατούμενου ελληνισμού που επιχείρησε την –διαρκώς αναζητούμενη και έως σήμερα ανεπίτευκτη– ελληνική σύνθεση ανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικότητα, η οποία θα άνοιγε τον δρόμο για την ολοκλήρωση της ανακοπείσας μεταβυζαντινήςΑναγέννησης. Γι’ αυτό συγκρούστηκε με τον καθολικισμό και τους Ιησουίτες, που αποτελούσαν, μετά τους Τούρκους, τη μεγαλύτερη απειλή, γι’ αυτό θα προχωρήσει και στην ενίσχυση της παιδείας.. Τέλος, θα αποπειραθεί και τη μετάφραση του Ευαγγελίου στην κοινή ελληνική, ως ένα ακόμα όπλο στην πάλη του ενάντια στους Λατίνους, οι οποίοι ήδη τύπωναν έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων στη δημώδη. Το 1576, ήδη, ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ σκόπευε να προβεί στη διανομή δώδεκα χιλιάδων αντιτύπων κατήχησης· το 1595, τυπώθηκε στη Ρώμη η Διδασκαλία χριστιανική των Ιησουιτώνπου ανατυπώθηκε πολλές φορές· το 1598, τυπώθηκε το Νέον Ανθολόγιον του Αντώνιου Αρκούδιου· το 1603, κυκλοφόρησε η Διδασκαλία Χριστιανική Σύντομος την οποία μάλλον επιμελήθηκε ο Ιωάννης Καρυοφύλλης· το 1616, μεταφράστηκε η Μεγάλη Διδασκαλία Χριστιανική του Bellarmino κ.λπ. [12]. Έγραφε σχετικά με το ζήτημα της δημώδους ο Λούκαρις:

«Καὶ οἱ Ἀ­πό­στο­λοι τὰς ἐ­πι­στο­λὰς τους γρά­φου­σι ὄ­χι μο­να­χὰ εἰς τοὺς δι­δα­σκά­λους, ἀλ­λὰ εἰς ὅ­λους τοὺς χρι­στια­νοὺς καὶ εἰς αὐ­τὰς συν­τυ­χαί­νου­σι καὶ εἰς ἄν­δρας καὶ εἰς γυ­ναί­κας καὶ εἰς πα­τέ­ρας καὶ εἰς παι­δί­α καὶ εἰς τοὺς ἀ­φεν­τά­δες καὶ εἰς τοὺς δου­λευ­τά­δες, καὶ εἰς μι­κροὺς καὶ εἰς με­γά­λους…[ ] Ὁ θε­ὸς ἤ­θε­λε ἀ­πὸ τὴν ἀρ­χὴ πάν­το­τε νὰ ἀ­να­γι­νώ­σκων­ται τὰ λό­για του εἰς ἁ­πλῆ γλῶσ­σα»[13].

Η μετάφραση του Ευαγγελίου στη δημώδη γλώσσα εκείνη την εποχή, θα μπορούσε άραγε να μευαβάλει την ίδια την ιστορική εξέλιξη και να βάλει τέλος στην κυριαρχία της διγλωσσίας, σε μια εποχή που το 80% των εκδιδόμενων βιβλίων ήταν θρησκευτικού χαρακτήρα; Η γλώσσα της Εκκλησίας μπορούσε ακόμα να κρίνει την τύχη του γλωσσικού ζητήματος εγκαινιάζοντας μια μεγάλη πνευματική επανάσταση;

Η απόπειρα του Κυρίλλου δεν πρέπει να ταυτίζεται με ανάλογες απόπειρες των προτεσταντών μισιονάριων, δύο αιώνες αργότερα, όταν ο Σολωμός έγραφε τον Ύμνο εις την Ελευθερία στη δημοτική και η μη θρησκευτική γραμματεία, υπερτερούσε της θρησκευτικής. Πλέον, η «μετάφραση» του Ευαγγελίου θα λειτουργούσε ως εξωτερική παρέμβαση, καθώς η Ορθοδοξία σε έναν αιώνα κατίσχυσης της Δύσης όπως ο 19ος, αντιστεκόταν και μέσω της εμμονής στη γλώσσα των Ευαγγελίων.

Ωστόσο ο ίδιος είχε συνείδηση της τεράστιας δυσκολίας του εγχειρήματος και ως πατριάρχης Αλεξανδρείας είχε επισημάνει τις αιτίες της εμμονής των Ελλήνων στην παράδοση· σε επιστολή του προς τον προτεστάντη θεολόγο και πάστορα Uyttenbogaert, στις 30 Μαΐου 1612, έγραφε:

«Ο Λαός μας αρκείται στην γυμνή πίστη του στον Ιησού Χριστό, την οποία προσέλαβε από τους Αποστόλους και τους προγόνους του· μένει ακλόνητος σε αυτή ακόμα και αν χρειαστεί να χύσει το ίδιο του το αίμα [ ], δεν πραγματοποιεί καμία αλλαγή, παραμένει πάντοτε αναλλοίωτος, και διατηρεί και συντηρεί ακέραια και αμετάβλητη την Ορθή Δόξα της Θρησκείας του. [ ] Διότι από τη στιγμή και μετά που αυτοί οι Χριστιανοί υποτάχτηκαν στη σκλαβιά, παρότι καταδιωκόμενοι από τις εγχώριες έχιδνες, δηλαδή από τους απίστους, που τους αφαιρούν την ίδια τους την υπόσταση και τους αρπάζουν τα παιδιά από τα χέρια τους, [ ] εν τούτοις υπομένουν υπομονετικά όλα αυτά τα πράγματα για την πίστη του Χριστού, [ ] ακόμα και αν χρειαστεί να πεθάνουν. [ ] Είναι πολύ δύσκολο να εισαγάγετε σε αυτή την περιοχή οποιοδήποτε νεωτερισμό στην Εκκλησία ή στα άρθρα της Πίστεως…»[14]

Ο Λούκαρις διακρίνει τους μεγάλους κινδύνους που εγκυμονούσε οποιαδήποτε βίαιη μεταρρυθμιστική απόπειρα. Ένας λαός που επιστρατεύει τη θρησκεία και την πίστη του ως το αποφασιστικότερο όπλο ενάντια στους δυνάστες του πολύ δύσκολα μπορεί να επιχειρήσει οποιαδήποτε αλλοίωση της παράδοσης, διότι, μέσα από αυτή, κινδυνεύει να παρεισφρήσει η αποσύνθεση του ίδιου του σώματος του έθνους. Απέναντι στις απειλές που αντιμετώπιζε το γένος, είτε θα διέθετε τις δυνάμεις να πραγματοποιήσει αυτόνομα μια βαθύτατη μεταρρύθμιση, ώστε να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις, είτε θα υποχρεωνόταν να στηριχθεί σε ξένες δυνάμεις, χάνοντας εν τέλει την ίδια τη λαϊκή στήριξη. Μπροστά σε αυτό το δίλημμα, τόσο κατά τον 14ο όσο και κατά τον 17ο και 18ο αι., ο ελληνικός λαός και η Εκκλησία θα επιλέξουν την οδό της εμμονής στα πάτρια. Ο εφημέριος της αγγλικής πρεσβείας στην Πόλη, Τόμας Σμιθ (1668-1671), θα γράψει με εκπληκτική οξυδέρκεια:

«Αποδίδω τη διάσωση του Χριστιανισμού εδώ, [ ] και στην αυστηρή και απαρέγκλιτη τήρηση των Εορτών και των Νηστειών της Εκκλησίας. [ ] Και ενώ εορτάζουν τα βάσανα και τα μαρτύρια των Αποστόλων, του Κυρίου και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού, και των άλλων μεγάλων αγίων[ ] παίρνουν κουράγιο από τέτοια λαμπρά παραδείγματα, και μπορούν να αντέξουν με τα λιγότερα προβλήματα και τη μικρότερη αποθάρρυνση τις δυστυχίες και τις κακουχίες που καθημερινά αντιμετωπίζουν»[15].

Η μεγάλη μεταρρυθμιστική απόπειρα του Λούκαρι απεδείχθη ανέφικτη και όχι μόνο θα καταδιωχθεί ανηλεώς από τους Ιησουίτες και την Πόρτα αλλά θα συναντήσει και την έντονη αμφισβήτηση ενός μεγάλου μέρους του κλήρου.

Πάντως, ο Ιερεμίας και ο Κύριλλος ως οι θεσμικές κορυφές της ορθοδοξίας επιχειρούσαν μια μεταρρύθμιση «από τα πάνω», στηριζόμενοι σε εσωτερικούς και εξωτερικούς συμμάχους, και το εγχείρημα του Λούκαρι διέθετε κάποιες –λίγες–, δυνατότητες επιτυχίας:

Πράγματι κατά τον αρχόμενο 17ο αιώνα, η Δύση δεν έχει ακόμα μεταβάλει σε ημιαποικία την Ανατολή, τα οθωμανικά στρατεύματα θα φτάσουν και πάλι έξω από τη Βιέννη και θα καταλάβουν την Κρήτη. Η διείσδυση της Δύσης δεν έχει αποκτήσει ολοκληρωμένα αποικιακά χαρακτηριστικά και προσλαμβάνει κατ’ εξοχήν θρησκευτικό και πνευματικό χαρακτήρα, με προφυλακές της τα επιθετικά μοναχικά τάγματα, κυρίως τους Ιησουίτες. Και τα όπλα τα οποία διέθεταν ήταν πολλά: η μορφωτική τους ανωτερότητα, η στήριξη σε ισχυρές κρατικές εξουσίες, της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Αυστρίας, κατά τον 17ο αι., κ.λπ.

Επιπλέον, στον ελληνικό κόσμο δεν είχαν αναδυθεί ακόμα οι δυνάμεις που θα έρχονταν να συμπληρώσουν αλλά και κάποτε να ανταγωνιστούν την Εκκλησία. Η άνοδος των Φαναριωτών, θα αρχίσει μισόν αιώνα μετά. Οι έμποροι θα αποτελέσουν αυτόνομη κοινωνική δύναμη έναν αιώνα αργότερα, οι λόγιοι, με τον Βούλγαρι, τον Κοραή ή τον Σολωμό, ενάμιση ή δύο. Οι κοινότητες είναι ακόμα στα σπάργανα. Ακόμα και οι ένοπλες δυνάμεις θα ενισχυθούν και πάλι κατά το δεύτερο ήμισυ του 18ου αι. Ο Βελεστινλής, ο Κατσώνης, ο Καποδίστριας, θα έλθουν σχεδόν δύο αιώνες μετά.

Έτσι η «θρησκευτική συσσωμάτωση», σύμφωνα με τον Νικόλαο Πανταζόπουλο, αποτελούσε ακόμα το αποκλειστικό κέντρο ενός γένους που είχε χάσει κάθε άλλη θεσμική μορφή συγκρότησης μετά την Άλωση. Η Εκκλησία ήταν η μόνη δύναμη που μπορούσε να επιχειρήσει την όποια ανανέωση, αλλά ταυτόχρονα η αλλόθρησκη τουρκική κατοχή την υποχρέωνε σε μια πολιτική αυστηρής προσήλωσης στα πάτρια. Γι’ αυτό και ο υπόδουλος ελληνισμός, πολιορκημένος από την παπική Δύση και την ισλαμική Ανατολή, δεν μπορούσε να ολοκληρώσει μια μεταρρύθμιση, στηριγμένος αποκλειστικά στις δικές του πνευματικές προϋποθέσεις. Γι’ αυτό και ο ίδιος ο Λούκαρις θα παγιδευτεί εν μέρει στην ιδεολογία των προτεσταντών συμμάχων του και η Εκκλησία θα επιστρέψει στην ασφάλεια της παρά­δοσης, η οποία θα επιτρέψει την επιβίωση της ίδιας και του έθνους, με τίμημα όμως μια αδυναμία ανανέωσης.

Σε αυτά τα πλαίσια, θα εξελιχθεί η υπεράνθρωπη λουκάρεια απόπειρα για τη διαμόρφωση ενός ελληνικού δρόμου στη νεωτερικότητα. Μια απόπειρα που έχει υποτιμηθεί, δραματικά: η Εκκλησία θα φοβάται τον «προτεσταντισμό», ενώ οι αποδομητές θα αδυνατούν να συλλάβουν τη σημασία του θρησκευτικού ουμανισμού, του οποίου ο Κύριλλος υπήρξε ο επιφανέστερος εκπρόσωπος.

Ο Ευγένιος Γιαννούλης, μαθητής του Κορυδαλλέα, παρότι θεωρούσε ότι ο τελευταίος «οὐκ ἦν ὀρθοποδῶν ὅλως πρὸς τὴν ἀλήθειαν»[16], δεν δίστασε να γράψει ακολουθία για τον πατριάρχη στην οποία τον εγκωμίαζε ως άγιο.

Ο Ιταλός ερευνητής Λετέριο Αουγλιέρα, στη μελέτη του για τον Νικόδημο Μεταξά, σημειώνει: «…διαπράττει σοβαρό σφάλμα ιστορικής εκτίμησης και κρίσης όποιος αποπειράται να αποσυνδέσει τις δογματικές και θεολογικές θέσεις του Λούκαρι από το οικουμενικό όραμα και τις εθνικιστικές του ανησυχίες, τις πολιτικές επιλογές από τις ενδελεχείς προσπάθειες, που κατέβαλε για να ανυψώσει το μορφωτικό επίπεδο και να προαγάγει μια πραγματική ανανέωση του ελληνισμού[17]».

Τονίζει ο Κ. Παπαρρηγόπουλος: «Ουδέποτε ίσως το αξίωμα του οικουμενικού πατριάρχη ανεδείχθη λαμπρότερο ή επί Κυρίλλου Α΄ του Λουκάρεως ». Η παρακαταθήκη της σύγκρουσης με τον καθολικισμό και τον επεκτατικό ιμπεριαλισμό των ιησουϊτών, των Γάλλων, των Αυστριακών, κατ’ εξοχήν του Πάπα, που εμαίνετο για δύο αιώνες τουλάχιστον, θα σφραγίσει την ελληνική σκέψη. Οι Έλληνες λόγιοι θα ανατραφούν μέσα στο κλίμα αυτής της αντιπαράθεσης, με αποτέλεσμα και ο ίδιος ο διαφωτιστικός αντικληρικαλισμός των Ελλήνων να έχει ως κύριο στόχο την καθολική Εκκλησία, όπως συμβαίνει και με τον Αδαμάντιο Κοραή.

Επρόκειτο λοιπόν για μια μεγάλη απόπειρα μεταρρύθμισης, με αφετηρία την ίδια την Εκκλησία και την ιεραρχία της. Η Εκκλησία θα συνεχίσει, βέβαια, να αποτελεί τον κυριότερο θεσμό του ελληνισμού και τη βάση της παιδείας του και πολλοί κληρικοί –δάσκαλοι, λόγιοι και διανοούμενοι– θα διαπρέπουν ως πατέρες του έθνους, αλλά παρ’ όλα αυτά δεν θα αποτελεί πλέον –παρά μόνο ίσως στην περίπτωση του Κύριλλου Ε΄– την προωθητική δύναμη της αλλαγής. Άλλες κοινωνικές και πνευματικές δυνάμεις θα αναλάβουν αυτό το έργο και θα έρθουν συχνά σε σύγκρουση –έστω και μερική– με την Εκκλησία.

[1] Thomas Smith, Collectanea de Cyrillo Lucario, Patriarcha Constantinopolitano, Λονδίνο 1707· Μ. Ι. Γεδεών, Κύριλλος Λούκαρις· Μάρκος Ρενιέρης, Κύριλλος Λούκαρις, ο οικουμενικός πατριάρχης, 1859· Χρυσ. Παπαδόπουλος, Κύριλλος Λούκαρις, 21939· Κύριλλος ο Λούκαρις (1572-1638),τόμος επί τη τριακοσιετηρίδι του θανάτου του, από την ΕΚΣ και τον ΣΜΓ, 1939· Γ.Α. Χατζηαντωνίου, Κύριλλος Λούκαρις, 1954· Gunnar Hering, Οικουμενικό Πατριαρχείο και Ευρωπαϊκή πολιτική, 1620-1638, ΜΙΕΤ, 2003· Gerhard Podskalsky, Η ελληνική θεολογία επί τουρκοκρατίας 1453-1821. Η ορθοδοξία στη σφαίρα επιρροής των δυτικών δογμάτων μετά τη μεταρρύθμιση, (μτφρ π. Γ. Μεταλληνός) ΜΙΕΤ, 2005, σσ. 165-411· Χρ. Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα, Δόμος, 1992, σσ. 123-128· Χρ. Πατρινέλης, «Ανταγωνισμός των ιδεών Μεταρρυθμίσεως, Αντιμεταρρυθμίσεως», ΙΕΕ, ΕΑ, τ. Ι΄, σ. 130· π. Γ. Μεταλληνός, Παράδοση και αλλοτρίωση, Δόμος, 1986, σσ. 117-124.

[2] Σύμφωνα με την σήμερα επικρατέστερη εκδοχή, καταγόταν από γνωστή οικογένεια και πατέρα ιερωμένο (Βλ. Χρυσ. Παπαδόπουλος, «Ο Κύριλλος Λούκαρις ως πατριάρχης Αλεξανδρείας», Θεολογία, τ. ΙΖ΄, τχ. σ. 54· G. Hering, Οικουμενικό…, ό.π., σ. 30 και Keetje Rozemond «La naissance de Cyrille Loukar», Μνημόσυνον Σοφίας Αντωνιάδου, ΕΙΒΜΣΒ, αρ. 6, Βενετία 1974, σσ. 261-264).

[3] Μάρκος Ρενιέρης, Κύριλλος Λούκαρις, ό.π· Μανουήλ Ι. Γεδεών, Κύριλλος Λούκαρις, ό.π.

[4] Μ. Ρενιέρης, ό.π., σσ. 11-17· Γ.Α. Χατζηαντωνίου, ό.π., σσ. 24-35.

[5] Χρυσόστομος Η. Τσίτερ, Τρεις μεγάλοι διδάσκαλοι του Γένους: Αναστάσιος Γόρδιος, Χρύσανθος Αιτωλός, Φραγκίσκος Κόκκος, Αθήνα 1934.

[6] Ιωάννης Κ. Χασιώτης, Μακάριος, Θεόδωρος και Νικηφόρος οι Μελισσηνοί (Μελισσουργοί) 16ος-17ος αι.,ΕΜΣ, Θεσ/νίκη 1966· Χρυσ. Παπαδόπουλος, «Κύριλλος Λούκαρις», Θεολογία 17 (1939), σσ. 101-103.

[7] Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, ό.π. , σσ. 121-122· Κ.Θ. Δημαράς, Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας : από τις πρώτες ρίζες ως την εποχή μας, σ. 73· Απ. Βακαλόπουλος, ΙΝΕ, τ. Γ΄, ό.π., σσ. 449-450.

[8] Απ. Βακαλόπουλος, ΙΝΕ, τ. Γ΄, ό.π., σσ. 452-453, Μ. Μανούσακας, Η ανέκδοτος μυστική αλληλογραφία του Κυρίλλου Λουκάρεως προς τον Άγγλον πρεσβευτήν εν Κωνσταντινουπόλει Sir Thomas Rowe, 1625-1628, χ.τ. χ.ο, χ.χ., ανάτ. από τα «Πεπραγμένα του Θ΄ Διεθνούς Βυζαντ. Συνεδρίου Θεσσαλονίκης», 2, Θεσ/νίκη 1955, σσ. 540-541.

[9] Letterio Augliera, Βιβλία, πολιτική, Θρησκεία στην Ανατολή τον 17ο αιώνα, ΤΕΔK Κεφαλονιάς και Ιθάκης, Αθήνα 2006, σσ. 47-48.

[10] Χ. Α. Παπαδόπουλος, «Συμμετοχή Κυρίλλου του Λουκάρεως εν τη μεταφράσει της Αγίας Γραφής»· του ίδιου, Ιστορικαί Μελέται, Ιερουσαλήμ 1906, σσ. 234-244· Letterio Auglierra, Βιβλία, Πολιτική…, σσ. 38-40.

[11] Απ. Βακαλόπουλος, ΙΝΕ, τ. Γ΄,σσ. 462-463· Κ. Μέρτζιος, «Αι τελευταίαι ημέραι Κυρίλλου του Λουκάρεως», ΕΕΚΣ, 3, 1940, σσ. 109, 113.

[12] [Βλ. Letterio Augliera, ό.π., σσ. 27-28.]

[13] Κ. Λούκαρις, «Είναι δίκαιον τα ιερά βιβλία να μεταγλωττίζονται εις γλώσσα κοινή», βλ. Μιχ. Περάνθης, Ελληνική Πεζογραφία, 1453 έως σήμερα, τ. Α΄, Αθήνα, α.χ., σ. 428.

[14] Jean Aymon, Monuments authentiques de la religion des Grecs, et de la fausseté de plusieurs confessions de foi des chrétiens orientaux; produites contre les théologiens réformez, par les prélats de France & les docteurs de Port-Roial, dans leur fameux ouvrage de la perpétuité de la foi de l’église catholique…, Χάγη 1708, σσ. 130-131.

[15] T. Smith, An Account of the Greek Church, as to Its Doctrine and Rites of Worship: with Several Historicall Remarks interspersed, relating thereunto. To which is added, An Account of the State of the Greek Church, under Cyril Lucaris Patriarch of Constantinople, Λονδίνο 1680, σσ. 18-19.

[16] Κ.Ν. Σάθας, Μεσαιωνική βιβλιοθήκη, Βενετία-Παρίσι 1872-1894, τ. 3, σ. 475.

[17] Let. Augliera, Βιβλία, πολιτική…, ό.π., σσ. 39-40.

https://ardin-rixi.gr/archives/258823

Ε. Κύριλλος Λούκαρις - Εγκαινιάζουμε ένα νέο αφιέρωμα με κείμενα του Γιώργου Καραμπελιά από το βιβλίο του Εκκλησία και Γένος εν αιχμαλωσία, Εναλλακτικές Εκδόσεις. Η αντίσταση στους έξι ....