Horizont

Horizont updated their business hours.

Babai i Optikës Moderne, Ibn Al-Haytham

Në këtë ditë, 1 korrik 965 es, matematikani, astronomi dhe fizikani i shquar musliman, Hasan Ibn al-Haytham (i njohur në Perëndim si Alhazen) lindi në Basra, Irak.

Ai ishte personi i parë që shpjegoi saktë procesin e shikimit dhe perceptimit vizual.

(VIDEO) 'Bota në fokus': Verat përvëluese në Evropë! (emisioni i plotë)

Mes problemeve të shumta, bota në shekullin 21 po përballet me rritjen e temperaturave, e kjo don të thotë me verë përvëluese, e si shkaktar i çrregullimit të temperaturës së tokës, do thoja, është niveli i ndotjes në planetin tokë. Ashtu si vitin e kaluar, si në 2019, 2017 e madje që nga viti 2003, posaqërisht Evropa po përjeton valë të njëpasnjëshme të verave përvëluese.

Imagjinoni, në vitin 2003 në Kontinentin e Evropës për shkak të temperaturave ekstreme jetën e kanë humbur 70,000 persona. Derisa flasim për verat e kaluara, Spanja sot po përballet me vatrat e zjarreve që kanë shpërthyer si pasojë e temperaturave të larta, Franca në disa rajone ka shpallë alarmin e kuq. Verë e nxehtë pritet edhe në Gjermani, Belgjikë e Zvicër.

E gjithë kjo për shkak të ngrohjes globale. Ekspertët e klimës kanë tërhequr vërejtjen se nëse temperatura e Planetit rritet me 1.5 gradë Celsius më shumë sesa niveli para-industrial, pasojat do të jenë të tmerrshme për njerëzimin. Vetëm në dy dekadat e fundit Evropa ka përjetuar verat më të nxehta që nga viti 1500.

https://dai.ly/x8byw39

'Bota në fokus': Verat përvëluese në Evropë! - video Dailymotion Mes problemeve të shumta, bota në shekullin 21 po përballet me rritjen e temperaturave, e kjo don të thotë me verë përvëluese, e si shkaktar i çrregullimit të temperaturës së tokës, do thoja, është niveli i ndotjes në planetin tokë. Ashtu si vitin e kaluar, si në 2019, 2017 e madje...

'Bota në fokus': Të jesh musliman në Indi! (emisioni i plotë)

Fyerjet ndaj Profetit Muhammed dhe Islamit nga zyrtarë të lartë të partisë së kryeministrit hindus Narendra Modi, shkaktuan protesta të muslimanëve brenda Indisë dhe reagime diplomatike të botës arabe.

Kjo e vuri në sprovë qeverinë e Indisë dhe politikat nacionaliste të Modit që pavarësisht akteve të dhunës dhe spastrimit etnik kundër muslimanëve, qeveria Modi të dalë në mbrojtje të interesit ekonomik të shtetit, pasi vendet arabe bënë thirrje për bojkot të produkteve hinduse, gjë që deri sot Indisë i ka sjell përfitime vjetore në vlerë prej 90 miliardë dollarë.

Prandaj, Modi shkarkoi të dy funksionarët që e shprehën publikisht në edia atë që partia nacionaliste e vepron prapa perdeve. ......

https://dai.ly/x8bobdu

'Bota në fokus': Të jesh musliman në Indi! - video Dailymotion Fyerjet ndaj Profetit Muhammed dhe Islamit nga zyrtarë të lartë të partisë së kryeministrit hindus Narendra Modi, shkaktuan protesta të muslimanëve brenda Indisë dhe reagime diplomatike të botës arabe. Kjo e vuri në sprovë qeverinë e Indisë dhe politikat nacionaliste të Modit që pav...

'Bota në fokus': Kina në Afrikë - “karton i kuq” për Perëndimin! (emisioni i plotë)

Që në vitin 2013, Kina kapërceu Shtetet e Bashkuara si investitori më i madh i drejtpërdrejtë i Afrikës në flukset e investimeve të huaja direkte (FDI), sipas Status Quo-së për Marrëdhëniet e Biznesit Zvicerano-Afrikan 2021. Gjatë dekadës së fundit, investimet kineze në Afrikë krijojnë mesatarisht më shumë se 18,000 vende pune çdo vit, duke e bërë vendin një lider në këtë drejtim, përpara Shteteve të Bashkuara, thuhet në raport.........

https://www.dailymotion.com/video/x8bjpcw

'Bota në fokus': Kina në Afrikë - “karton i kuq” për Perëndimin - video Dailymotion Rritja ekonomike e Kinës në dekadat e fundit ka trazuar jo pak Perëndimin. Pyetja që shtrohet çdo ditë e më shumë në shtetet evropiane, e pa dyshim edhe në ShBA është se, si do të ndikojë kjo fuqi ekonomike e Kinës në sistemin ndërkombëtar? Para së gjithash, çfarë raporti do të...

Kurrë askush në histori nuk ka qenë i pasur sikur Mansa Musa!

Kurrë askush në histori nuk ka qenë i pasur sikur njeriu për të cilin mbase kurrë nuk keni dëgjuar: Mbreti i të gjithë mbretërve – Mansa Musa.
Musa I (1280 –1337) ka qenë Mansa i dhjetë, që në përkthim do të thotë “Mbreti i të gjithë mbretërve” i Perandorisë së dikurshme të Malit jashtëzakonisht të pasur. Me pasurinë personale e cila sot do të vlente 400 miliardë dollarë, Musa I edhe zyrtarisht është njeriu më i pasur i të gjitha kohëve.
Mansa Musa ka sunduar në Afrikën Perëndimore (Perandoria Malit) në fillim të shekullit XIII, ndërkaq pasurinë e ka arritur duke gërmuar dhe sh*tur krip dhe ar.
Në kohën e sundimit të tij më shumë se gjysma e arit në botë vinte nga Mali. Vetëm disa gjenerata pas vdekjes së tij e gjithë pasuria e tij është zhdukur plotësisht në disa luftëra civile.
Mansa Musa ka qenë mbret jashtëzakonisht i pasur, prandaj është njëri prej të rrallëve të cilët kanë mbetur të njohur për veprat e mira, e jo vetëm për fuqinë e madhe të cilën e ka poseduar.
Ai ka qenë mysliman i arsimuar i cili kujdes të madh i ka kushtuar shkollimit të njerëzve, kështu që nga bursat e tij të shumta dhe legjendare janë shkolluar nxënësit nga e tërë bota myslimane në Universitetin Sankore në Timbuktuu.
Musa mbahet në mend edhe për pelegrinazhin e tij përrallor të cilin e ka bërë më 1324 (Haxhillëku myslimanëve në Mekë). Shpura e tij përbëhej prej 60.000 meshkujve dhe 12.000 robërve, ndërkaq secili nga ta ka bartur nga një kallëp ari të rëndë rreth 2 kg.
Në shpurë kanë qenë edhe rreth 500 lajmëtarë në rroba mëndafshi të cilët me vete kanë bartur shkopinj të bërë nga ari i pastër.
Musa personalisht e ka financuar këtë shpurë të pazakonshme, ndërkaq ushqim cilësor kanë ngrënë të gjithë – edhe njerëzit, edhe kafshët. Një pjesë të karvanit të Musës e kanë përbërë edhe 80 deve, ndërkaq secila nga to ka bartur midis 20 dhe 130 kg pluhur ari.
Këtë ar Musa ua ka dhuruar të varfërve, të cilët i ka takuar gjatë rrugëtimit të tij, ndërkaq shpesh u ka dhënë edhe sasi të madhe ari tregtarëve duke i këmbyer me stolitë më të zakonshme.
Kur Mansa Musa ka kaluar nëpër Kajro në korrik të vitit 1324, në qytet ka lënë aq ar sa që vlera e arit ka rënë dramatikisht, për ç’arsye sanimi i tregut nga ky inflacion ka zgjatur 20 vjet.
Veprat e tij të mira dhe sasia e madhe e arit kanë pasur efekt negativ ekonomik edhe në ekonominë e Medinës dhe të Mekës në dhjetë vitet në vijim.

https://www.youtube.com/watch?v=T0_w74YnmPw

Kurrë askush në histori nuk ka qenë i pasur sikur Mansa Musa! Për kohën e tij ka qenë mbreti më i pasur, dhe historia e njeh si të tillë. Mansa Musa ka qenë mbret i Malit dhe ka jetuar në shekullin XIII, në vendin e min...

Historia mahnitëse e Jerusalemit

Jerusalemi – i njohur në hebraisht si Yerushalayim dhe në arabisht si al-Kuds, është një nga qytetet më të vjetra në botë. Ai është pushtuar, shkatërruar dhe rindërtuar herë pas here, dhe çdo shtresë e tokës së tij zbulon një pjesë të ndryshme të së kaluarës. Në thelbin e saj është qyteti i vjetër, një labirint i rrugicave të ngushta dhe arkitektura historike që karakterizon katër këndet e saj – të krishterët, myslimanët, çifutët dhe armenët.
Brenda lagjes së krishterë është Kisha e Varrit të Shenjtë, një fokus i rëndësishëm për të krishterët në mbarë botën. Ajo është e vendosur në një vend që është thelbësore për historinë e Jezusit, vdekjen, kryqëzimin dhe ringjalljen e tij. Kisha udhëhiqet bashkërisht nga përfaqësues të besimeve të ndryshme të krishtera, kryesisht të Patriarkanës Ortodokse Greke, Françeskanët, nga Kisha Katolike Romake dhe Patriarkana e Armenisë, por edhe nga etiopianët, koptët dhe kisha ortodokse siriane.
Hebrenjtë kanë Murin Perëndimor, një mbetje e murit mbajtës të malit mbi të cilin Tempulli i Shenjtë dikur qëndronte. Brenda tempullit ishte e Shenjta e Shenjtorëve, vendi më i shenjtë në judaizëm.
Hebrenjtë besojnë se ky ishte vendi i gurit të themelit nga i cili u krijua bota. Sot, Muri Perëndimor është vendi më i afërt që hebrenjtë mund t’i luten të Shenjtit të Shenjtorëve.
Këndi mysliman është më i madhi nga të katërt dhe përmban faltoren e Kupolës së Shkëmbit dhe Xhaminë Al-Aksa në një rrafshnaltë të njohur për muslimanët si Haram al-Sharif ose Faltorja Bujare. Xhamia Al-Aksa është vendi i tretë më i shenjtë në Islam pas Mekkes dhe Medines.
Rëndësia e Jerusalemit ka vazhduar të rritet për muslimanët gjatë procesit që filloi me tërheqjen e Perandorisë Osmane dhe vendosjen e mandatit britanik.

https://youtu.be/tIzBqZuctE4

Historia mahnitëse e Jerusalemit, qyteti i pushtuar dhe ripushtuar vazhdimisht Jerusalemi – i njohur në hebraisht si Yerushalayim dhe në arabisht si al-Kuds, është një nga qytetet më të vjetra në botë. Ai është pushtuar, shkatërruar dh...

'Bota në fokus': Epidemia e heshtur e armëve që marrin jetë fëmijësh në SHBA (emisioni i plotë)

-Në gjithë botën 857 milionë armë janë në duart e civilë, dhe imagjinoni vetëm amerikanët posedojnë 393 milionë, gati gjysmën e totalit.

-Gjatë 50 viteve të fundit, në SHBA kanë ndodhur 1.5 milionë vrasje me armë zjarri.

-Afro 53 persona vriten çdo ditë nga armët e zjarrit në SHBA. Kjo është një shifër dukshëm më e lartë e vrasjeve sesa në shumë vende të tjera të botës.

https://dai.ly/x8b9wr1

'Bota në fokus': Epidemia e heshtur e armëve që marrin jetë fëmijësh në SHBA - video Dailymotion Bota ndjek më vëmendje kur vrasjet në masë me armë, si ajo në Uvalde të Teksasit, marrin jetë të pafajshme në Shtetet e Bashkuara. Amerika për dekada të tëra po përballet me fenomenin e vrasjeve masive nëpër shkolla, ndërsa faji për gjithë këtë duket se qëndron në Kuhstetutën...

'Bota në fokus': 74 vjet nga katastrofa e madhe - NAKBA (emisioni i plotë)

Në çdo 15 maj të vitit, palestinezët përmes shënojnë NAKBA-n. Fjala "Nakba" do të thotë "katastrofë" në arabisht dhe i referohet spastrimit etnik sistematik të dy të tretave të popullsisë palestineze nga paraushtarakët hebre ndërmjet viteve 1947-1949 dhe shkatërrimit pothuajse total të shoqërisë palestineze. Forcat hebreje kishin marrë më shumë se 78 për qind të Palestinës historike, kishin spastruar dhe shkatërruar etnikisht rreth 530 fshatra dhe qytete dhe vranë rreth 15,000 palestinezë në një seri mizorish masive, duke përfshirë më shumë se 70 masakra....

https://dai.ly/x8b6dqc

'Bota në fokus': 74 vjet nga katastrofa e madhe - NAKBA - video Dailymotion Në çdo 15 maj të vitit, palestinezët përmes protestave shënojnë NAKBA-n. Fjala "Nakba" do të thotë "katastrofë" në arabisht dhe i referohet spastrimit etnik sistematik të dy të tretave të popullsisë palestineze nga paraushtarakët hebre ndërmjet viteve 1947-1949 dhe shkatërrimit pot...

'Bota në fokus': Mansa Musa, njeriu më i pasur i të gjitha kohërave (emisioni i plotë)

Nëse e konvertojmë pasurinë e atëhershme të mbretit Mansa Musa në vlerën e dollarit, ajo kap vlerën e 400 miliardë dollarëve.

Në kohën e sundimit të tij, ushqim të shëndoshë kanë ngrënë jo vetëm njerëzit, por edhe kafshët.

https://dai.ly/x8afxuu

'Bota në fokus': Mansa Musa, njeriu më i pasur i të gjitha kohërave - video Dailymotion Mali dikur ishte nëna e arit, pra një ndër vendet më të pasura me miniera ari në botë, ndërsa sot është një ndër vendet më të varfëra. Mali, një shtet afrikan që gjendet në perëndim të kontinentit, ra nën kontrollin e Francës gjatë shekullit të 19-të. Deri në vitin 1905, pj...

'Bota në fokus': Kush është Vladimir Putin?!

Me fillimin e luftës për pushtimin e Ukrainës këtë vit, presidenti i Rusisë, Vladimir Putin është bërë personaliteti më i përfolur dhe më i kritikuar ndonjëherë.

Tashmë në titujt kryesorë të mediave është pushtimi i Ukrainës dhe agresioni i ushtrisë së Putinit. Nëse sot të gjithë e njohin presidentin e Rusisë dhe ia dinë emrin, në fillimet e karrierës së tij politike në fund të viteve 90-ta, madje as opinioni rus nuk e dinte kush është Vladimir Putin.

Fëmijë i rritur pa prindër, agjent i shërbimit sekret KGB për 16 vite, këshilltar në bashkinë e Leningradit dhe President i Rusisë. Pra, kush është Vladimir Putin?!

https://www.dailymotion.com/video/x89dlro

'Bota në fokus': Kush është Vladimir Putin?! - video Dailymotion Me fillimin e luftës për pushtimin e Ukrainës këtë vit, presidenti i Rusisë, Vladimir Putin është bërë personaliteti më i përfolur dhe më i kritikuar ndonjëherë. Tashmë në titujt kryesorë të mediave është pushtimi i Ukrainës dhe agresioni i ushtrisë së Putinit. Nëse sot të ...

Horizont updated their info in the about section.

Kur vret një njeri, ke vjedhur, i ke vjedhur jetën. Vjedh të drejtën e gruas për të pasur një burrë, u vjedh fëmijëve babanë.

Kur i thua një gënjeshtër dikujt, i vjedh të drejtën për të njohur të vërtetën.

Khaled Hosseini - "Gjuetari i balonave"

Ja si i masakruan serbët 70 mijë shqiptarë!

https://www.youtube.com/watch?v=p_CM7RZ_2Uk

Ja si i masakruan serbët 70 mijë shqiptarë! Të dhënat që ofrojnë konsujt europianë dëshmojnë se shkalla e vdekjeve në rajonin e Nish*t, të pushtuar nga Serbia, ka qenë e lartë. Në vitet 1877-1878, në a...

BOTA NE FOKUS JEMEN _15.02.2022 - video Dailymotion Watch BOTA NE FOKUS JEMEN _15.02.2022 - Bota në fokus on Dailymotion

Bota në fokus: Gejndje lufte, Rusia vazhdon të kërcënojë Ukrainën, perëndimi në gatishmëri - video Dailymotion Ditët e fundit, përpjekjet e NATO-s dhe vendeve anëtare të saj për të kundërshtuar një pushtim të mundshëm rus të Ukrainës, janë përshpejtuar dhe intensifikuar. Nga kërcënimet për vendosjen e sanksioneve ekonomike shumë të rënda për Rusinë tani është kaluar në diçka më ser...

-Bota në fokus -: Sh*tja e armëve po 'lulëzon', pavarësisht pandemisë (emisioni i plotë)

Në dy vitet e pandemisë së Koronavirusit, pra 2019-2020, ekonomia globale ka pësuar tkurrje të mëdha si shkak i gjendjes së krijuar me virusin që bllokoi realisht jetën e njerëzve. Në gjithë këtë krizë globale, një biznes ka lulëzur, sh*tja e armëve. Në total, 100 kompanitë më të fuqishme të armëve në botë në vitin 2020 kanë fituar 531 miliardë dollarë nga sh*tja e armatimit. Në përqindje në krahasim me vitin 2019, sh*tja e armëve është rritur me 1.3%.

Dhe padyshim, kompanitë amerikane kryesojnë listën, të pasuara nga ato kineze, ruse dhe evropiane. Listën padyshim e kryeson SHBA-ja e pasuar nga Rusia dhe Kina, por shtrohet pyetja kush janë blerësit e këtyre armëve?

Sipas të dhënave nga Instituti Ndërkombëtar i Kërkimeve të Paqes në Stokholm (SIPRI), në periudhën 2016-2020 blerësit më të mëdhenj të armëve amerikane ishin vendet e Lindjes së Mesme, gjëgjësisht Arabia Saudite dhe Izraeli.

Në të njejtën periudhë, blerësit më të mëdhenj të armëve ruse ishin India, Kina dhe Algjeria por edhe Egjipti. Edhe në blerjen e armëve evropiane, Lindja e Mesme ishte lider. Gjithashtu në kuadër të emisionit do të njoftohemi edhe me 20 ushtritë më të fuqishme në botë.

https://www.dailymotion.com/video/x877vna

-Bota në fokus -: Sh*tja e armëve po 'lulëzon', pavarësisht pandemisë - video Dailymotion Në dy vitet e pandemisë së Koronavirusit, pra 2019-2020, ekonomia globale ka pësuar tkurrje të mëdha si shkak i gjendjes së krijuar me virusin që bllokoi realisht jetën e njerëzve. Shumë kompani në gjithë botën madje edhe janë mbyllur, disa janë dëmtuar rëndë duke ulur kapacitetin...

1877-1878, serbët vranë 70.000 shqiptarë dhe përdhunuan 4000 gra shqiptare - video Dailymotion Të dhënat që ofrojnë konsujt europianë dëshmojnë se shkalla e vdekjeve në rajonin e Nish*t, të pushtuar nga Serbia, ka qenë e lartë. Në vitet 1877-1878, në aksionet për spastrimin etnik të territoreve të pushtuara në sanxhakun e Nish*t dhe të Pirotit, u vranë gra, pleq e fëmijë....

Emisioni Bota në fokus: Një shekull gjenocid mbi shqiptarët (Emisioni i plotë)

Fillet e shpërbërjes së Perandorisë Osmane dhe humbjet territoriale që përjetonte ajo, do të ishin fatale për popullin shqiptar që ndante një gjeografi të gjerë në Gadishullin Ballkanik.

Shpërnguljet e shqiptarëve nga Sanxhaku i Nish*t në vitet 1877-1878, vendimet e konferencave ndërkombëtare që detyronin shqiptarët autoktonë t’i jepnin zona e qytete të tëra shteteve fqinje, luftërat ballkanike, Lufta e Parë dhe ajo e Dytë Botërore, lufta e fundit në Kosovë (1998-1999), si dhe ngjarje e përjetime tragjike ndërmjet këtyre momenteve historike, kanë lënë pasoja e gjurmë të thella në kujtesën e popullit shqiptar.

Në këtë episod të emisionit ‘Bota në fokus', do të rikujtojmë gjenocidin 120 vjeçar që Serbia ka bërë mbi shqiptarët. Që në gjysmën e dytë të shekullit XIX filluan të realizohen planet serbe për shfarosjen e shqiptarëve, kur fuqia e Perandorisë Osmane u dobësua dukshëm. Dhe që atëherë, apetitet e sëmura serbe për t’i shfarosur shqiptarët nuk kanë pushuar deri në fund tē shekullit XX, pra deri në luftën e Kosovës.

Në këtë edicion të emisionit, do të sjellim në kujtesën kolektive qëllimet djallëzore të një populli mbi një popull tjetër, përmes metodës së shfarosjes mbi një shekullore. Do te sjellim dritë mbi këto fakte historike përmes shkrimeve të ekspertëve, hiatorianëve e akademikëve shqiptarë, të përmbledhur në Revistën SHENJA.

https://dai.ly/x871rnx

'Bota në fokus': Një shekull gjenocid mbi shqiptarët - video Dailymotion Fillet e shpërbërjes së Perandorisë Osmane dhe humbjet territoriale që përjetonte ajo, do të ishin fatale për popullin shqiptar që ndante një gjeografi të gjerë në Gadishullin Ballkanik. Shpërnguljet e shqiptarëve nga Sanxhaku i Nish*t në vitet 1877-1878, vendimet e konferencave ndë...

Lumi që rrjedh drejt perëndimit - Episodi 03

Kjo është histroia e formimit të botës moderne, e parrëfyer më parë.
Një këndvështrim tërësisht i ri mbi përhapjen e qytetërimit në tokë.
Nga fillimet e njerëzimit në Gobeklitepe, në lindjen e agrikulturës në Çatalhoyuk; në qytetet dhe mbretëritë e para të Mezopotamisë, një vëllim i ri i plotë u shtohet dijeve tona mbi zhvillimin e njerëzimit.

Nga lindja e besimeve fetare, tek monoteizmi, do ta ndjekim rrjedhën e qytetërimit nga burimi i saj , nga Lindja e Mesme. Një rajon i jashtëzakonshëm që për mijëra vjet ka qenë qendra ekonomike, shkencore e kulturore e botës.

Episodi 03

https://dai.ly/x86rgoc

Lumi që rrjedh drejt perëndimit - Episodi 03 - video Dailymotion Kjo është histroia e formimit të botës moderne, e parrëfyer më parë. Një këndvështrim tërësisht i ri mbi përhapjen e qytetërimit në tokë. Nga fillimet e njerëzimit në Gobeklitepe, në lindjen e agrikulturës në Çatalhoyuk; në qytetet dhe mbretëritë e para të Mezopotamisë, nj...

Mesopotamia, dëshmi të jashtëzakonshme historike për këtë vend kaq të famshëm të civilizimit

𝕄esopotamia... Një hapësirë gjeografike që ka pritur shumë shtete dhe qytetërime. Aq shumë civilizime kanë lulëzuar në këtë rajon sa që as lumi Nil, aorta e Egjiptit, s'ka arritur t'i mbledhë bashkë. Me zbulimet dhe shpikjet e tyre, qytetërimet e themeluara në Mesopotami (greq. Μεσοποταμία: μεσο, meso – mes, midis; ποταμός, potamos – lumë; pra, Veɳɗi ɱes Lʋɱeɳjνe) i kanë dhënë një shtysë të fortë të gjithë historisë duke ndikuar mbarë njerëzimin. E konsideruar si “djepi i qytetërimit” nga aspekti i themelimit të civilizimeve të njëpasnjëshme dhe vazhdimësisë së tyre, por edhe si “Gjysmëhëna Pjellore” duke qenë se tokat e saj janë shumë të begata, Mesopotamia është gjithashtu burimi i tri feve hyjnore (Judaizmi, Krishterimi dhe Islami). Një pjesë e rëndësishme e këtij rajoni shtrihet edhe në gjeografinë e Anadollit.

Tigri dhe Eufrati janë dy lumenjtë që i dhurojnë jetë Gjysmëhënës Pjellore. Dhe pikërisht në vendin ku rajoni lidhet me Azinë e Vogël apo me Anadollin, besohet se ndodhet një nga shkollat më të vjetra në botë: Harrani...

Me historinë e tij 7.000-vjeçare dhe vendndodhjen e tij në kryqëzimin e rrugëve tregtare, Harrani është një vend strategjik. Asirianët, babilonasit dhe umajadët zgjodhën Harranin si kryeqytet të tyre. Emri Harran do të thotë “udhëtim”, “kryqëzim rrugësh” ose “vapë e madhe” në sumerisht dhe akadisht. Disa studiues thonë se “Harrani është vendlindja e Sinit”, zot i mistershëm i hënës në mitologjinë asiriane e babilonase; ndërsa të tjerë argumentojnë se ai është rajoni i përmendur si “Haran” në Torah apo Teurat. Madje shumë historianë pretendojnë se ai është një nga qytetet e para të krijuara pas Përmbytjes së Nuhut apo Noes. Sidoqoftë, një realitet i pakundërshtueshëm dhe fort i bazuar në historinë e tri feve hyjnore është se Profeti Ibrahim ose Abraham është lindur dhe ka jetuar në këto troje.

Asirianët dhe babilonasit i konsideronin Diellin, hënën dhe planetët si të shenjtë dhe secilin prej tyre e konsideronin si një perëndi. Këto qytetërime politeiste i kushtonin rëndësi të veçantë studimit të trupave dhe fenomeneve qiellore. Harrani është një nga qendrat e shquara të këtij besimi politeist. Falë kësaj, qyteti përparon edhe në astronomi. Qyteti ishte një qendër shkencore dhe këtë veçori e ka ruajtur me ngulm për shekuj me radhë. Kjo është arsyeja pse mendohet që në Harran është themeluar një nga shkollat e para në botë. Edhe pse nuk ka burime të mjaftueshme për themelimin e shkollës së Harranit, dihet se ajo ka ekzistuar qysh në antikitetin e hershëm. Po ashtu dihet se shkenca e astronomisë ishte një lëndë që mësohej sistematikisht në një shkollë që prej kohës së asirianëve dhe babilonasve. Studiuesit janë të mendimit që shkolla, e cila mundësoi transferimin e këtyre njohurive në brezat dhe periudhat e mëvonshme, ishte pikërisht shkolla e Harranit.

Vitet rrodhën për t’ia lënë vendin antikitetit klasik, një prej epokave më të ndritura të njerëzimit. Në këtë periudhë, Aleksandria dhe Athina konsideroheshin qendrat arsimore të botës. Me përhapjen e Krishterimit, Perandoria Romake vendosi të mbyllë akademitë dhe shkollat filozofike. Kur shkollat e Athinës dhe më pas të Aleksandrisë u mbyllën, disa prej dijetarëve e njerëzve të asokohshëm të shkencës u strehuan në Harran dhe filluan të japin mësim në shkollën Harran. Veprat e filozofëve të lashtë u përkthyen në arabisht dhe disa vepra arabe u përkthyen në greqisht. Shkolla e Harranit mundësoi transferimin e dorëshkrimeve greke në një kulturë tjetër, ndoshta duke parandaluar zhdukjen e plotë të tyre. Kjo shkollë i udhëzoi dijetarët islamë të thellohen në shkencën, filozofinë, mjekësinë dhe artin e antikitetit klasik. Kështu, mes Lindjes dhe Perëndimit fillon një ndërveprim e komunikim me orientim shkencor. Harrani shfaqet si qendër shkencore edhe në periudhat e hershme të Islamit. Universiteti i parë islam është themeluar pikërisht në Harran.

Harrani është një qytet që spikat jo vetëm për një nga shkollat më të vjetra në botë, por edhe për kulturën dhe strukturat e tij. Sot Harrani është një rreth i provincës Sanliurfa, në rajonin e Anadollit Juglindor të Turqisë. Strukturat më interesante të Harranit janë shtëpitë e tij me kube. Harrani është një nga vendet e pakta ku mund të shihet tradita më e vjetër e shtëpive me kube në botë. Aktualisht shtëpi të ngjashme me ato të Harranit hasen gjithashtu në Itali, Skoci, Afganistan, Peru dhe Kinë.

Shtëpitë e Harranit, historia e të cilave daton 4.000 vjet p.e.s., janë ndërtuar me tulla rreth një oborri me planimetri katrore. Dritaret e tyre janë pa xham, ndërsa muret janë të trasha dhe të suvatuara me argjilë nga brenda e jashtë. Të larta deri në 5 metra, këto shtëpi janë ndërtuar me arkitekturë gati konike që ngushtohet lart për të përftuar pamjen e një kupole. Pjesa e sipërme e kupolës lihet e hapur për të luajtur rolin e oxhakut dhe për të mundësuar hyrjen e dritës. Këto shtëpi i japin zgjidhje vapës së padurueshme të fushës së Harranit. Tiparet e tyre arkitekturore i bëjnë shtëpitë e Harranit të freskëta në verë dhe të ngrohta në dimër. Shtëpitë mund të zgjerohen duke shtuar kupola të reja nëse është e nevojshme. Numri i kupolave të shtëpive tregon edhe gjendjen financiare të familjeve që jetojnë në to. Harrani dhe shtëpitë e tij nën mbrojtje janë sot pjesë e Listës së Përkohshme të Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s.

Në qendër të Harranit ndodhet një tumë 22 metra e lartë, e cila na mundëson të kuptojmë të kaluarën e qytetit. Po të ngjiteni në kodërvarr dhe të hidhni një vështrim rreth e përqark, ka shumë gjasa që në mendje t'ju vijë menjëherë pyetja se cilat periudha mund të ketë dëshmuar ky qytet. Tuma shtrihet mbi një sipërfaqe shumë të madhe dhe është në fakt një tregues i përdorimit mijëravjeçar të kësaj hapësire si një zonë banimi. Sepse figurat e para të zbuluara gjatë gërmimeve arkeologjike datojnë në epokën e bronzit të hershëm (3.000-2.000 p.e.s.). Kurse në shtresat vijuese janë gjetur pllaka argjile dhe epigrafe (mbishkrime) rreth tempullit të Sinit, të shkruara me alfabetin kuneiform (kunjor). Tuma ka gjurmë të qytetërimeve e shteteve mjaft të rëndësishme si hititët, asirianët, babilonasit, romakët, umajadët, abasidët dhe selxhukët.

Edhe pse në gërmime janë gjetur shumë informacione e dokumente të rëndësishme, mbetjet e tempullit të Sinit dhe Shkollës së Harranit ende nuk janë zbuluar dot. Tempulli kushtuar perëndisë asiriane e babilonase të hënës, i cili përmendet gjithashtu në pllakat e argjilës që janë zbuluar në Kultepe (Kodra e Hirit) apo Kanesh, njihet si vepra monumentale më e vjetër në Harran. Arkeologët janë të mendimit që tempulli i Sinit dhe shkolla e Harranit mund të kenë qenë ndërtuar mbi hapësirën e kapluar nga kodërvarri.

Në këmbët e tumës ndodhet edhe një prej faltoreve myslimane më të vjetra në Anadoll: Xhamia e Madhe e Harranit (Harran Ulu Camii), e para me oborr me portik dhe shatërvan në Anadoll. Xhamia e Madhe e Harranit spikat po ashtu me dekorimet mahnitëse të skalitura në gurë, të cilat duket fare qartë se produkt i gurlatuesve mjeshtërorë.

Shumë pranë Harranit janë edhe dy vende të tjera që meritojnë të vizitohen. I pari është qyteti antik i Shuabit, i cili spikat me struktura të periudhës romake të ndërtuara mbi varre shkëmbore dhe besohet të jetë vendbanimi i Profetit Shuaib. I dyti është qyteti i lashtë i Sogmatarit, i cili konsiderohet qendra e kultit të Sinit. Gradishta e Sogmatarit pranohet gjerësisht si një tempull dhe altar në natyrë, ku i bëheshin lutje dhe flijime perëndisë asiriane e babilonase të hënës.

Harrani është vendi i hyjnizimit të trupave qiellore dhe zhvillimit të astronomisë. Ai ndërmjetëson transferimin e qasjes së mendimit shkencor të antikitetit në një fe dhe kulturë të ndryshme. Ky qytet i lashtë, në të cilin ndërthuren besimi, filozofia dhe shkenca, i fton meraklinjtë në një udhëtim drejt thellësive të historisë… Harrani tregon një përrallë gati-gati të një bote tjetër!

Autore: Neslihan Degirmencioglu – Producente, TRT, Ankara

Shqipëroi: Hilmi Velagoshti – Gazetar në Departamentin e Transmetimeve të Jashtme, TRT, Ankara