Sadam Ismail Ahmed

𝐃𝐡𝐢𝐢𝐠𝐤𝐚𝐫𝐤𝐚(𝐡𝐲𝐩𝐞𝐫𝐭𝐞𝐧𝐬𝐢𝐨𝐧)

Xaaladan aynu maanta ka hadli doonaa waa mid kamida xanuunada ugu saamaynta badan dunnida kaas oo saameeyay tiro ka badan 1 billion qof dunida celcelis ahaan, waana xanuun saamayn wayn gaadhsiiya xubnaha ugu muhiimsan jidhka sida maskaxda, wadnaha iyo kalyaha, waxaana loo yaqaanaa dilaaga aamusan.
Waxaynu ka eegi doonaa xanuunku wuxuu yahay, noocyadiisa, qaybaha loo qaybiyo, astaamaha lagu garto,yaa khatar ugu jira, sida loola tacaalo, cawaaqibta ka dhalata, iyo talo bixin guud.
Dhiigkarku waa xaalad cadaadiska qulqulka dhiigu(blood pressure) uu ka saraynayo 140/90,kaasoo celcelis ahaan sax ku ah qofka caafimaadka qaba120/80, waana xaalad aad ugu soo badanaysa dunida, taasoo la korodha da’da.
Cadaadiska dhiiga(blood pressure) laba lanbar ayaa la cabiraa ka sare waa cadaadiska ka dhex jira gudaha xidida marka wadnuhu dhiiga tuurayo(systolic), halka ka hoosena uu yahay cadaadiska ka dhex jira gudaha xididada marka wadnuhu dhiig helayo(diastolic).

𝐍𝐨𝐨𝐜𝐲𝐚𝐝𝐚 𝐝𝐡𝐢𝐢𝐠𝐤𝐚𝐫𝐤𝐚

Guud ahaan dhiigkarka laba nooc ayaa loo qaybiyaa kuwaas oo kala ah
1.dhiigkarka aan la aqoon waxa sababa oo luuqada caafimaadka loo yaqaan(primary or essential HTN) kaaso ah nooca ugu badan 95% ka ah, da’a ahaana wuxuu ku badan yahay 30-55 inta u dhaxaysa
2.dhiigkarka uu sababo xaalad caafimaad oo ka jirta kalyaha, wadnaha amaba qaar kamida qanjidhada soo daaya dheecaanada(hormones) noocani qiyaas ahaan waa 5% waaana nooc uu baahan dawaynta wixii sababay, da’a ahaana caruurta iyo dhalinta ayuu ku badan yahay.
Nooc sadexaad baa jira kaas oo ku dhaca hooyada xiliga uurka sababina kara inuu dilo uurku jirta hooyadana dhib wayn gaadhsiya inkasto badanka uu ku eegyhay xiliga uurka uun.

𝐘𝐚𝐚 𝐤𝐡𝐚𝐭𝐚𝐫 𝐮𝐠𝐮 𝐣𝐢𝐫𝐚

waxa khatar ugu jira dadkan hoos aynu ku xusi doono
-qof kasta oo hidaraac uleh ama ay xanuunkan qabaan cid kamida qoyskiisa(family history}
-buurnida ama cayilka
-sigaar cabaha
-qofka leh xanuunada riiqda sida macaanka ama subawga(diabetes and high cholesterol)
-jimicsi la’aanta(lack of exercise)
-dadka leh qaar kamida xanuunada kalyaha ku dhaca
𝘼𝙨𝙩𝙖𝙖𝙢𝙖𝙝𝙖 𝙙𝙝𝙞𝙞𝙜𝙠𝙖𝙧𝙠𝙖 𝙡𝙖𝙜𝙪 𝙖𝙦𝙤𝙤𝙣𝙨𝙖𝙙𝙤

Badanka xanuunkani wax calaamada ma yeesho waxaanay calaamaduhu soo baxaan kolka xanuunku saamayntiisu badato dhawr xubnoodna saameeyo
Astaamaha uu yeesho waxa kamida
-madax xanuun badanka u badan dhanka qadaadka(sub-occiptal headache)
-dawakhaad(confusion)
-shucaac indhaha (visual disturbance)
-dareemista garaaca wadnaha(palpitation)
𝙌𝙖𝙮𝙗𝙖𝙝𝙖 𝙙𝙝𝙞𝙞𝙜𝙠𝙖𝙧𝙠𝙖

Dhiigkarku iyadoo laga eegayo sare u kaca cadaadiska dhiiga abla ablayn baa loo sameeya kuwaas oo kala ah.
1.cadaadiska dhiiga ee celcelis ahaan saxda ah waa 120/80mmHg
2.dhiigkar horaantiis(pre-hypertension) waa 125-139 systolic iyo 85-89 diastolic, hadaba xaaladan hordhaca u ah dhiigkarku macneheedu maaha in qofku dhiigkar qabo balse waa in uu halis ugu jiro in uu xanuunkani haleelo, sidaas darted waa inuu talooyinka aynu xaga danbe ku sheegi doono uu ku dhaqmo si ka hortag ahaan ah
3.Heerka koowaad ee dhiigkarka(stage one) systolic 140-159 iyo diastolic 90-99, xaaladan qofka dawo ayaa loogu bilaabaa badanka.
4.heerka labaad ee dhiigkarka(stage 2) systolic >160-180 iyo diastolic >100-120
5.dhiigkarku hadii uu ka bato xadiga stage 2 oo ah systolic>180 iyo diastolic >120 waxa loo yaqaana hypertension crises waana xaalad halis ah oo keeni karta in dhaawac gaadhsiiso xubnaha qaar oo u baaahan in qofku dhakhtar dagdag ula xidhiidho.
Qaybta labaad la soco bari hadda oo kale

Jumca Kariim dhammaan ummada Islaamka ah.

Nuxurka Muuqaalka wiilka yar ee Abdilahi ayaa ahaa in Bahda Caafimaadka iyo Waalidka lagu baraarujiyo hal-ku dhig muhiim ah kaasoo ah (𝗖𝗮𝗹𝗼𝗼𝗹 𝗮𝗺𝗮 𝗴𝘂𝗺𝗮𝗮𝗿 𝘅𝗮𝗻𝘂𝘂𝗻 𝗸𝗮𝘀𝘁𝗮 𝗺𝗮𝗵𝗮𝗻 𝗚𝗮𝗮𝘀).

Abdilahi yare shalay ayuu Laascaano ku noqday isagoo farxsan oo qoslaya, xanuunkii ka hayay qaybta bidix ee gumarka ilaa kilida dusheeda marku imanayay qofkii arkay unba garan dareemi kara.

Caruurta (

Sida aynu ognahy xaalada waddanku wey adagtahay Mudooyinki u danbyeey , in ay xaalada ilaahay inagu adkeeyo waxaa sababta iska leh innaga Dulmiga, Tacadiga , cago_juglaynta iyo Kibirka dadka lagu kibraayo waa taas aynu aragno Natiijadi ka dhalatay .

Nabadu wa inoo wadda Dan dhamman umada somaliland sidii uu xukumada u qabsaday Maddax_weyne Muse Bihi Abdi Waxaa xusid mudan in waddanku so u so noqdo iyada oo sababta Leeyahay , waddanka Cun , Sida aad doonto u isticmaal Lakin Maatida iyo dadka jilicsan ee aan awood u lahayn in ay iyagu gacantooda isku difaacan aan awoodi kadaa :Kibirka,Dulmiga,Tacdiga iyo u awood sheegashada .

Talo fiican ayaa lagu soo jeediyey dhawr Aqoonyahan ah , Cuqaal ah,Culimo ah iyo Wax garad ahi taas ayaa kuu wacan in aad qaadato umadana aad halaaga ka dayso .
Dadku waxay so Mareen xaalado adag Manta uma baahan halki ay ka yimaaden in ay ku noqdaan wekhtiga oo adag aawaddi .

● Xubi baan u Hayaa dawlda k**a xannaaqeene
● Xulashadii Daraato markii muuse Lagu Xoomay
● Abwaanada Xaqaa Didiyow Gabayga Xayn_daabsha
● Haddii kalle Xabsiga Liinta Xoorka Leh Xaadir ku ahaada

In badan baa isaga oo Khudbada Jimaca Minberka saaran uu nagu yidhi " walaalkeen hebel ayaa aad u xanuunsan oo dibeda loo qaaday in ILLAAHAY caafiyo u duceeyay " Markhaati ayan ka ahay hadalkaa .

Maanta isagii ayaa xanuunsan oo dibeda loo qaday aynu u ducayno in ILLAAHAY caafiyo oo xanuunka ka kor qaado Maclin/Sh. Mohamed Haybe .

Waa ma daale Diinta ILLAAHAY u hagar baxaye, markastana ku hawlanaa baraarujinta dadka iyo inuu dariiqa xaqa ah ugu yeedho.

Sheekh Maxamed Haybe ILLAAHAY ha caafiyo Amin .

Sadam Ismail Ahmed
Sadaam Ismail

Maalin Wannaagsan Dhammantin

14-November Maanta oo kale waxaa loo asteeyay, Maalinta Cudurka Sokorowga Ama Macaanka Adduunka. Waxaan Jeclahay Inaan Idinla Wadaago Xog ama Warbixin kooban Oo khusaysa cudurkan macaanka ama sokorowga.

1: Waa Maxay Cudurka Sokorowga( diabetes)?

Cudurka Sokorowga Waa Cudur Ku Dhaca Dheefshiidka Kaas Oo Keena In Sokortu Ay Aad Ugu Badato Dhiiga!
Sonkorta Dhiiga Waxaa Xakameeya (Control) Hormoonka Insulin Oo Lagasoo Daayo Ganaca (pancreas)!

2: Noocyada Sokorowga?

Sokorowgu Waa uu Noocyo Badan Yahay Waxaanna Ugu Caansan 3 Nooc Oo Kala Ah!

* Nooca Koobaad (Type 1 Diabetes), Waa Nooc Kadhasha Insulin La’aan (Lack Of Insulin), Waxa Uuna inta badan Kudhacaa Caruurta balse da’kasta waa uu ku dhici karaa!

* Nooca Labaad ( Type 2 Diabetes), Waa Nooc Sababtiisu Tahay Insulinta Oo Yaraata Ama Aan Shaqadeeda Gudan Karin ( insulin Resistance) Waxa Uuna inta badan Ku Dhacaa Dadka Waa Weyn, caruurtana Sidoo kale waa uu ku dhici karaa!

* Nooca Sadexaad waa Nooc Kudhaca Hooyada xiligan uurka ay leedahay, Dhalmada kadibna waa ay Kabogsootaa inta badan balse waxa ay ku noqon kartaa mid joogta ah (chronic diabetes), Waxaan loo yaqaanaa gestational diabetes.

3: Sababaha Sokorowga?

Sokorowga Waxaa Sababa Waxyaabo!
•Difaaca jidhka oo weerara kadibna burburiya unugyada soo saara insulinta (outoimmune destruction of pancreatic β-cells).
• Dhaxal Inuu Qofku u leeyahay.
• Caabuqyo ay Sababo Feyrusyo (Viruses) Sida Qaama Qanshiirka Oo Qofka Kudhaca.
• Dhaawac Kudhaca Ganaca Oo Saameeya Unugyada Insulinta Soo Saara ( trauma).
• Cuntooyinka qaarkood sida kuwa ay sokortu ku badantahay.
• Qaab nololeedka qofka Oo u badan fadhi (lack of physical activity), sida dadka xafiisyada mudada dheer kashaqeeya, dadka social media wakhtiga badan ku bixiya IWM.
• Cayilka xad dhaafka Ah ( Obesity) iyo walwalka faraha badan (stress)

4:Calaamadaha cudurka sokorowga?

Calaamadaha cudurka sokorowga Waa ay badan yhiin, kuwooda ugu caansan waxaa kamid ah

• Kaadi badan (Polyuria)
• Oon (Harraad) badan ama af-qalayl (Polydipsia).
• Baahi badan (Polyphagia).
• Daal iyo tabar-darri (tired and fatigue).
• Lalabo iyo madax xanuun.
• Miisaanka oo hoos u dhaca (Weight Loss - Type 1 diabetes)

5: Sida lagu Ogaaddo in uu qofku qabo cudurkan Sokorowga?

1) Qofka oo laga helo calaamadaha sokorta ee aan kor kusoo sheegnay.
2) Cabirka qof baahan/ sooman muddo ka badan 8 saac ah (fasting blood sugar), Oo Gaarta ama kabadata 126Mg/dL Ama (7.0mmol/L).
3)Cabirka sokorta dhiigga (Ramdom blood sugar) ee qofka wax cunay oo gaarta ama Kabadata 200mg/dL ama (11.1mmol/L)

F. G: Qofku in uu sokor qabbo waxaa Go'aan ka gaadhi Kara oo kaliya Dhakhtar (Doctor) Ee cabir hal Mar ah laguma gaadhi karo!

6) Dhibaatooyinka Kadhasha Sokorowga

* Indhaha oo caad uu fuullo Iyo arraga oo yaraada (Retinopathy).
* Kalyaha shaqadooda oo daciifta ama hawl Gabba (Nephropathy).
* Neerfo xanuun Iyo darreenka Addimaha oo yaraada kadibna baa-ba'a (Neuropathy).
* wadnaha oo istaaga (sudden cardiac death) ama xididaha wadnaha quudiya oo xidhma (Acute coronary syndrome)
* Faalug ama paralysis ( CVA-Stroke).
*Raganimada oo Daciifta iyo Taranka Oo xumaada ama Joogsada (libido or erectile dysfunction). Iyo Dhibaatooyin kale Oo badan.

7) Daaweeynta Iyo Kahortaga Sokorowga!

•Cunida cuntada caafimaadka u wanaagsan sida qudaarta Iyo cuntooyinka buunshaha leh.
•Jimicsi joogta ah si uu qofku u dhidido, sida socod talaabo dheer ah ama miisaanka oo uu qofka iska rido gaar ahaan dadka miisaankoodu ka badan sidda caadiga ah.
•Cabirida sonkorta Iyo dhiiga si uu wofku xaaladiisa ula socdo khaas ahaan dadka leh calaamadaha aynu kor kusoo sheegnay.
•qaadashada daawada sonkorta ee Ku haboon, sida kuwa afka laga qaato ama cirbada insulinta iyadoo sida dhakhtarku kuugu qoray loo qaadanaayo loona joogteenaayo.
•Dadka qaba cudurkan sokorowga waa inay xaaladooda caafimaad lasocdaan, 6 bil ee kastana ay maraan baarritaan caafimaad iyagoo qaadanaya awaamiirta dhakhtarku uu siiyo.
Happy world Diabete Day

Sadam Ismail Ahmed

Geeri Naxdin leh Maclin / Abwan Siciid Gahayr , Ustad ku Maalmihii u danbeeyey Wuxu Xaalad Cafimaad ugu Jiray Hospital GarGaar Hargeisa.

Rabi Naxariisti Jano Haka warabiyo Amin Amin

Sadam Ismail Ahmed

Dhamman wan Salaamaya Dadka Ku xidhan dagalkan Bari waxan idin soo gudbin Doonaa ama idinla so waddaagi Doonaa Cashar Ku saabsan Nafaqadaradda iyo wax yaabaha la xidhiidha ( Mal-Nutrition ) inshallah La Socod Wacan idil kiinba.

Bare sare : Sadam Ismail Ahmed

Asalamu calaykum Dhamman asxaabta.

Page waxan idinkula waddaagi doonnaa aqoonta Cafimaadka iyo Waxbarashda Hadii rabi qaddaro waxa aan idinka baahnahy in aad Like , share iyo Follow aad ii saartan Dhammantin .

Date : 22_10_2023
Day : Sunday