Pahibalo LUNG

https://us02web.zoom.us/j/89032844204?pwd=MlZLd3o2VVJTZ29oM3o4b2NqR0J4QT09

Lung Transplant!
April 25, 2024

REGISTER for FREE today via the QR code on the poster.

Few more days to go before the Clean Air Forum.

We have prepared a lineup of highly esteemed speakers for you who will share their knowledge and expertise that are crucial in understanding how the quality of air affects our health.

Be an advocate for your own health and for others. Join us in our efforts to create a healthier environment for a healthier you!

See you!

Babies and children who are exposed to to***co smoke are more likely to develop asthma and have more severe asthma attacks; develop infections like bronchiolitis and pneumonia.

Q: Doc, unsa ning nadungog nako nga usong ubo karon nga gitawag ug WHOOPING COUGH?

A: Ang Whooping cough o Pertussis usa ka klase sa ubo nga ang hinungdan mao ang bacteria nga gitawag ug BORDETELLA PERTUSSIS. Kini makuha sa manglagpot nga secretions sa panahon nga ang tawong nagsakit ug whooping cough moubo o mohatsing. Ang mga batang puya nga nag-edad ug unom ka bulan paubos maoy labing maapektohan ani nga sakit. Ang mga dagko na nga mga bata ug mga hamtong labi na niadtong mga nakadawat ug bakuna (DTaP, Tdap) dili ra kaayo magrabehan sa maong sakit. Kini sama sa kasagarang infection sa agianan sa pagginhawa, magsugod sa ordinaryong sip-on ug ginagmay nga hilanat. Ang mga puya nga maoy magrabehan, kasagaran dili sila mag-ubo. Hinoon mas kuyaw kay kini sila modretso ug undang ang ilang pagginahawa ug molagom. Sa mga medyo dagko na nga mga bata hangtod sa mga hamtong, ang whooping cough mahimong molungtad gikan sa 1 ka semana hangtod sa 6 ka semana, usahay mohangtod sa 10 ka semana. Ang ubo sa whooping cough gahi mao nga kini maghadyong ug kasagarang reklamo sa pasyente nga sila makasuka o makaihi ug inubo, ang uban pamati nila mora silag hubakon kay maglisod sila sa pagginhawa, ug tungod sa hutoy kaayo nga klase sa ubo, ilang pagkatulog mabalda hinungdan nga sila kanunayng magluya. Ang whooping cough mapanagan-an pinaagi sa bakuna. Labing importante ang pagpakonsulta sa doktor aron masugdan pagtumar ang angay nga antiobiotics alang sa kaayohan niini nga sakit.

Q: Doc, among silingan ba kay normal man unta ug BP pero na"STROKE" lagi.

A: Although ang mga tawong taas ug BP (HYPERTENSIVE) maoy kasagaran makasinati ug STROKE, ang mga tawong adunay normal nga BP (NORMOTENSIVE) mahimo gihapong makasinati ug stroke labi na kadtong mga manigarilyo, sobra ka tambok (obese), naay sakit sa kasing2x ug mga tawong naay peptic ulcer.

Naay duha ka klase sa stroke. Una ang ugat (artery) sa utok nabarahan sa nibagtok nga dugo o blood clot (ISCHEMIC STROKE). Ang ikaduhang klase mao ang pagbuto sa ugat nga maoy hinungdan sa pagbleeding sa utok (HEMORRHAGIC STROKE). Tungod kay bisan asa aning duha, baradong ugat o nibuto nga ugat, ang dugo nga maoy magdala sa oxygen nga kinahanglanon kaayo alang sa normal nga pagfunction sa atong cells sa lawas apil na sa brain cells dili na man makalahos sa portion sa utok, ang mga brain cells dinhang dapita maluya ug mamatay mao nga kini moresulta sa pagkaparalisa, apektado ang pagsulti, baldado ang panumduman ug panan-aw. Ug kini mahimong moresulta sa kamatayon kung dili madalian.

Sa panahon nga naa pa ko sa training, kining klase sa ubo nga ang pasyente makuyapan (gitawag ni ug POST-TUSSIVE SYNCOPE) panagsa ra gyud kaayo ko nakasugat ani. Nabasa ra ni nako sa libro. Karon nga nia na ko sa private practice ug labaw na gyud lately nga ang mga ubo mohangtod ug tag 3-4 weeks, daghang pasyente moreklamo nga makuyapan sila inig grabeng hutoy. Kini tungod kay ang gahi kaayo nga ubo mopakusog sa pressure sulod sa dughan (ELEVATED INTRATHORACIC PRESSURE) maoy hinungdan nga moubos ang pagbalik sa dugo gikan sa lain-laing parte sa lawas labi na ang gikan sa ubos nga bahin sama sa mga tiil (REDUCED VENOUS RETURN). Kay menus man ang dugo nga nibalik sa kasingkasing maoy hinungdan nga ubos usab ang dugo nga ibuga sa kasingkasing padulong sa nagkalain-laing parte sa lawas ( REDUCED CARDIAC OUTPUT) mao nga makuyapan ang pasyente (SYNCOPE).

Q: Doc, akong lolo ba gi"hubak" lagi nga dili man unta siya hubakon sa batan-on pa. Wala man unta pod mi kaliwat nga mga hubakon. Maghangos gyud siya bisan mamubo lang gamit ang kabo inig kaligo. Imbis niundang na ug panabako gihubak na man hinoon.

A: Ang appropriate medical term sa hubak is ASTHMA. Ang pasyente nga naay atake sa hubak maghangos sab mao nga dili kalikayan tanang maghangos kasagaran atong tawgon ug gihubak. Apan angay natong masayran nga ang hubak ralated sa kaliwat nga allergy sa pamilya ug ang mga simtomas niini mogawas sugod sa pagkabata or at least sa pagkabatan-on. Ang pasyente nga naay hubak mohangos sa panahon nga atakehon sa hubak apan kung walay pag-atake, kini sila normal kaayo pareho sa panglawas sa mga tawong dili hubakon.

Ang paghangos sa imong lolo gitawag ug COPD or Chronic Obstructive Pulmonary Disease. Kini nga sakit mogawas sa mga edaran na labi na tong mga kusog manabako/manigarilyo sa dugayng panahon. Sama sa usa ka hubakon (asthmatic), ang pasyenteng adunay COPD maghangos sab ug gani madunggan nga naay maghadyong morag tingog sa iring sa ilang dughan. Ang tawong naay COPD mag anam na gyud ug kahangos sa pagligid sa mga kapanahonan. Ang uban nila moabot sa punto nga manginahanglan na ug oxygen abag sa ilang adlaw2x nga pagginhawa.

Isa ka posibilidad nga kinahanglang susihon mao ang sakit sa kasing2x nga gitawag ug CONGESTIVE HEART FAILURE (CHF) kay ang mga pasyenteng naa niini mahimong mahangos sab labi na sa panahon nga sila mangusog.

WORLD SLEEP DAY is celebrated on a Friday of each year before the Spring Vernal Equinox.

VERNAL EQUINOX is the time of year at which the sun crosses the plane of the equator towards the relevant hemisphere, making DAY and NIGHT of EQUAL length. It occurs about March 21 in the northern hemisphere and Sept 23 in the southern hemisphere.

The PHILIPPINES being located above the equator makes us part of the NORTHERN hemisphere.

FREE screening for Peripheral Arterial Disease. You might be interested 🫀

VIRUS

Q: doc, ang VIRUS ba "non-living" thing man kuno na, nganong mosanay man siya, modaghan, mokuyanap ug makahimog sakit? Nakasabot gyud hinoon ko nganong ang BACTERIA mosanay, modaghan ug mokuyanap tungod kay sa akong nahibaw-an kini "living" organism man mao nga naay kapabilidad sa pag-reproduce, pagsanay ug pagkuyanap. Pero ang virus wala man kahay kinabuhi?

A: tinuod na, ang virus walay kinabuhi nga iyang kaugalingon mao nga kini kinahanglan nga mosulod sa buhing cells sa lawas sa tawo o hayop aron mabuhat niya ang iyang mga gustong buhaton. Ang virus morag pino kaayo nga mga abog (dust) nga dili makita sa mga mata sa tawo. Mahimong makita lamang kini kung gamitan ug microscope. Kining virus nagdala ug mga "genetic information (DNA or RNA)" nga maoy gamitong instruction sa iyang pagsanay ug pagdaghan (replicate) gamit ang tanang mga makinarya sulod sa buhi nga cells sa tawo o hayop. Ang iyang pagsanay o pagdaghan mao ang hinungdan nga motumaw ang sakit (disease).

Imagina nga ang virus usa ka ENVELOPE nga adunay sulod nga PAPEL diin nakasulat ang RECIPE, detalyadong intructions kung unsaon pagluto ang CAKE. Kini nga envelope nga naay sulod nga recipe dili ni siya mismo maoy maka-produce ug cake. Apan kung kining envelope madawat sa usa ka tawo nga tigluto ug cake (baker) dayon iyang basahon ug sundon ang recipe didto sulod sa iyang KUSINA diin naa tanan ang mga gamit sa pagluto, ma-produce na dayon ang cake base sa unsa ang gisulat sa recipe. Ang ENVELOPE (non-living thing) nagrepresentar sa VIRUS. Ang PAPEL sulod sa envolope diin nakasulat ang RECIPE mao ang GENETIC INFORMATION (DNA or RNA) nga naa tapot sa virus. Ang KUSINA diin didto giluto ang cake mao ang CELLS sa lawas sa tawo/hayop diin naa ang tanang mga gamit aron ang intructions unsaon pagluto sa cake mabuhat. Ang naproduce nga CAKE mao ang SAKIT (disease) nga nitumaw tungod sa pagdaghan, pagsanay ug pagkuyanap sa virus.

Another request by Monique Baldo Serino, RN.

Kini nga topic about Mental Health broad kaayo mao nga molimit lang ko sa discussion about Depression and Anxiety. Mas maayo gyud unta nga ang modiscuss ani Psychiatrist or Psychologist apan isip usa ka internist myself, akong paningkamotan nga makahatag kutob sa akong mahimo ug katin-awan about aning very relevant nga health issue nga medyo nidaghan especially during the Covid19 pandemic.

Mga importanteng isyo nga may kalambigitan sa Mental Health: Depression ug Anxiety

Q: unsa ang Depression?
A: ang depression usa ka klase sa hilabihang kaguol dili lang kay ordinaryong pagkaguol sama sa pamati nga dili maayo ang adlaw sa usa ka tawo. Kung kini nga tumang kaguol molungtad ug medyo taud2x nga panahon labi na kung kini makabalda na sa iyang pang-adlaw2x nga gimbuhaton ug pagkinabuhi dakong chansa nga kanang tawhana adunay gihambin nga depression. Mga kasagarang simtomas:
1. Kanunayng magul-anon ug daghang dili masabtan nga kahingawa ug kabalaka
2. Kalit nga dili na ganahan sa mga bulohaton o aktibidades nga ikalipay niya kaniadto
3. Supokado ug dali mawad-on ug paglaum
4. Dili makatulog, dili mahimuyo ug kung ugaling makatulog man sayo usab kaayo makamata nga magbutobuto ang dughan
5. Ang ubang pasyente, sobraan sab kaayo kahingatugon bisan sa mga takna nga dili tingkatulog
6. Kasagaran dili ganahan mokaon apan ang uban sobraan pod kaganado sa pagkaon
7. Daghang batibation nga sakit sa kalawasan apil na ang pag-alburoto sa tiyan nga halos walay tambal nga makaalibyo
8. Dili makaconcentrate, malimtanon, wala sa focus ug maglisod ug kab-ot sa mga maayong decision
9. Kanunayng kapuyon ug pamati niya nga wala siyay kapuslanan
10. Ug sa medyo grabe nga condition, makahunahuna siya ug pasakit sa iyang kaugalingon apil na ang plano sa paghunos sa iyang kinabuhi (su***de).

Q: unsay hinungdan sa depression?
A: wala gyuy napamatud-an nga eksaktong hinungdan nganong ang usa ka tawo makaexperiencia ug depression. Mahimong kini tungod sa kaliwat ug daghan pang nagkadaiyang mga ra*on nga may kalabutan sa biological, environmental, psychological factors. Adunay mga sitwasyon nga mahimong makapataas sa chansa nga ang usa ka tawo makaexperiencia ug depression:
1. Kung naa sa iyang mga kadugo nga nakaagi ug depression
2. Mga nakaexperiencia ug mga makalilisang o makaguol nga sitwasyon sama sa giabuso/kanunayng gikulata, gi-rape, namatyan ug mahal sa kinabuhi, mga problema sa panalapi
3. Kalit nga pagkausab sa dagan sa kinabuhi
4. Mga sakit sama sa cancer, stroke ug uban pang sakit nga morag walay kaayohan
5. Bisyo sa mga ilimnong makahubog ug druga

Q: kinsa ang mga tawong makaexperiencia ug depression?
A: bisan kinsa mahimong makaexperiencia niini, walay gipili nga edad. Kasagaran sa depressed nga mga tawo aduna usab silay "Anxiety". Kining anxiety mao ang feeling nga grabe ug dili mapugngan nga kahadlok, kabalaka ug kataranta bisan walay klaro nga hinungdan.

Q: aduna bay tambal sa depression?
A: dili maguol tungod kay adunay daghang pamaagi aron ang depression mahupay ug ma*olusyonan. Ang pinakalabing importante mao ang gitawag nga Psychotherapy o Counseling nga mapahigayon sa atong mga Mental Health Professionals. Ikaduha mao ang pag-inom sa mga tambal nga ireceta sa mga Psychiatrists. Kining tanan magmalamposon inubanan sa pagmatngon sa healthy lifestyle:
1. Makatabang ang regular nga pag exercise/yoga
2. Pagkaon sa mga masustansyang pagkaon
3. Paglikay sa sigarilyo, kape, druga ug mga ilimnong makahubog
4. Balik sa pagpakigsandurot sa mga kahigalaan
5. Mas palambuon ang relasyon sa mga kapamilya
6. Labaw sa tanan, ubanan sa HUGOT NGA PAG-AMPO SA LABAWNG MAKAGAGAHOM!

As requested by Annabel Sy Morilla, RN

Q: unsa man ang Pulmonary Embolism?
A: ang pulmonary embolism usa ka sakit diin ang ugat (artery) o mga ugat sa baga nasampongan sa nagbagtok nga dugo (blood clot) nga naanod kasagaran gikan sa lawom nga vein sa batiis. Kini gitawag nga Deep Vein Thrombosis (DVT). Tungod kay ang nangbagtok nga dugo mosampong man sa circulation sa baga, kini mahimong ikamatay. Ang pagmatngon nga dili mobagtok ang dugo sa mga veins sa batiis labing mahinungdanong paagi nga malikayan ang pulmonary embolism.

Q: unsay bation sa pasyente nga magsakit ug pulmonary embolsim?
A: mga simtomas:
1. Kalit kaayo nga paghangos
2. Sakit ang dughan labi na kung moginhawa ug lawom, moubo ug moakbo
3. Kakuyapon
4. Ubo nga magdalag dugo
5. Paspas nga pitik sa kasing2x nga kasagaran irregular
6. Pagpanglipong
7. Sobrang pagpaningot o kahilantanon
8. Sakit ang batiis o mga batiis labi na sa luyong bahin duol sa lukon2x
9. Bugnaw ug pagpanglagom sa panit

Q: kinsa ang kasagarang magkasakit ug pulmonary embolism?
A: bisan kinsa mahimong makaexperiencia niini apan adunay mga tawo nga mas taas ang ilang chansa nga makakuha aning sakita:
1. Mga tawong adunay sakit sa kasing2x
2. Mga adunay cancer
3. Mga kasamtangang gioperahan
4. Mga tawong adunay condition diin ang ilang dugo dali nga mobagtok
5. Mga nakaagi ug severe Covid19 infection
6. Mga tawong bedridden o dili na makabakod
7. Layo nga byahe diin ang tawo dili kaayo makalihoklihok
8. Pagpanigarilyo
9. Hilabihan sa katambok
10. Mga nagtumar ug mga tambal nga adunay sangkap nga Estrogen sama sa mga birth-control pills
11. Ang pagbuntis tungod kay ang bata mahimong makaduot sa veins sa sabakan maoy hinungdan nga mohinay ang circulation ug ang dugo mahimong mobagtok

Q: mga paagi sa paglikay sa pulmonary embolism?
A: adunay daghang paagi aron malikayan ang pulmonary embolism:
1. Mga tambal nga gitawag ug blood thinners nga makapugong aron dili dali mobagtok ang dugo
2. Pagsuot ug compression stockings
3. Pagpataas sa mga batiis panahon sa paghigda
4. Likayan ang kanunayng pagpundo, kinahanglan ang paglihoklihok
5. Pneumatic compression. Usa kini ka electronic device nga isuot sa mga tiil ug kini moburot/mohiyos sa regular interval aron ang dugo dili magpundo. Maayo kini labi na sa mga bedridden.
6. Mag-inom ug daghang tubig ug likayan ang pagpunay ug inom sa mga ilimnong makahubog.

Q: Doc, nag-apply unta kog trabaho padulong sa abroad pero nisango ko sa "medical" tungod naa daw koy Tuberculosis (TB). Akong gikalibgan kay "normal" man kuno ang akong chest xray. Wala pod koy gibati sa lawas. Nanambok man gani hinoon ko.
A: normal ang imong chest xray ug wala kay gipamati sa lawas apan posibleng nakita sa skin test o sa blood test nga aduna kay gitawag nga LATENT TB INFECTION (LTBI).

Q: unsa ang LTBI?
A: kini usa ka condition diin nakasulod na ang buhi nga bacteria (Mycobacterium tuberculosis) sa lawas sa tawo apan kini nagpabilin nga dili aktibo. Ug tungod kay kini dili man aktibo maoy hinungdan nga ang tawong nasudlan niini magpabiling walay bation, walay simtomas.

Q: unsaon nato pagkahibalo nga ang usa ka tawo adunay LTBI kung kini wala man diay mga simtomas?
A: adunay mga tests nga maoy makasuta sa presensya sa LTBI sama sa:
1. Tuberculin Skin Test (Mantoux)
2. Blood Test: Interferon Gamma Release Assay or IGRA (QuantiFERON-TB)

Q: makatakod ba ang usa ka tawo nga adunay LTBI?
A: dili makatakod ang tawo nga adunay LTBI apan kini kinahanglan gihapon tambalan tungod kay 5-10% sa mga tawong adunay LTBI mahimong modevelop padulong sa ACTIVE TB DISEASE.

As requested by Monique Baldo Serino, RN

Q: unsa ang "Walking Pneumonia"?
A: ang Pneumonia usa ka klase sa infection sa baga nga maoy hinungdan sa taas nga hilanat, paghubag sa agianan sa pagginhawa ug grabeng ubo nga kasagaran magdala ug daghang hagkot nga phlema. Apan kining gitawag nga "walking pneumonia" o ang laing tawag niini mao ang "Atypical Pneumonia", usa kini ka klase sa pneumonia nga mild kaayo ang mga simtomas, gani ang ubang mataptan niini halos walay bation ug makahimo ra sa ilang pang-adlaw2x nga bulohaton.

Q: unsay hinungdan sa walking pneumonia?
A: sama sa "regular" pneumonia, kini tungod sa bacteria, virus ug fungi (molds). Ang kalahian lang sa "walking" pneumonia mao nga kini maghatag lamang ug mild kaayo nga iritasyon sa tutunlan, pagpanugnaw, sip-on o labad sa ulo. Ang ubang pasyente sama sa nasulti na sa unahan, walay bation.

Q: kinsa man ang kasagaran matakbuyan sa walking pneumonia?
A: bisan kinsa pwede nga mataptan niini apan mas dako ug chansa nga kining mga mosunod dali nga matakdan:
1. Mga batang nag-edad ug dos anyos paubos
2. Mga hamtong edad 65 pataas
3. Kadtong mga adunay luya nga immune system (HIV, Cancer on chemotherapy)
4. Mga hubakon ug mga adunay COPD
5. Mga nagpundo sa daghang tawo nga lugar sama sa mga skwelahan, dormitorio, nursing homes diin nagpuyo ang daghang mga tigulang, barracks sa mga sundalo.

Q: makatakod ba ang walking pneumonia?
A: oo, kusog makatakod ang walking pneumonia. Kung ang usa ka tawong nagsakit niini moubo, manghatsing, mokanta o bisan sa normal lang nga pagstorya, ang bacteria/virus/fungi mukoyanap sa hangin ug kini mosulod kuyog sa gininhawa sa tawo ug siya mahimong matakdan sa maong sakit.

Q: unsa ang gidugayon nga ang usa ka tawong adunay walking pneumonia mahimong makatakod?
A: duha ka semana sa dili pa mogawas ang simtomas hangtod sa pagkawala sa simtomas, ang pasyenteng nagsakit ug walking pneumonia mahimong makatakod sa uban.

Q: unsaon pagsuta nga ang gipamati sa lawas simtomas na sa walking pneumonia?
A: mopakonsulta sa doktor. Examinon ang dugo, plema ug himoon ang chest xray.

Q: unsay itambal sa walking pneumonia?
A: kini magdepende sa hinungdan sa infection. Apan tungod kay kasagaran mild ra man kaayo ang simtomas, kini mahimong molabay lamang bisan dili tambalan. Apan tungod kay ang ubo sa walking pneumonia mahimong molahutay man sa upat hangtod unom ka semana, makatabang ang mga tambal sama sa antibiotics ug uban pa.

Q: unsaon paglikay sa walking pneumonia?
A: sama sa kasagarang infection sa baga, kini malikayan pinaagi sa pagsampong sa ilong ug baba panahon nga ang pasyente nga nagsakit niini moubo, mostorya o mohatsing. Pagsuot ug mask, kanunay maghugas sa mga kamot. Likayan ang a*o sa sigarilyo. Wala pay bakuna para sa walking pneumonia.

As requested by Engr. Marife Lagas

Mga Kamatuoran Kabahin sa Vaping/E-cigarettes:

1. Sama sa kinaraan nga panabako/panigarilyo, ang va**ng makadaut usab. Kasagaran sa v**e adunay ni****ne, ang uban walay ni****ne apan aduna kini uban pang sangkap sama sa THC (Tetrahydrocannabinol) chemical nga gikan sa Ma*****na.

2. Sama sa panigarilyo, ang va**ng makadaut sa lawas labi na sa baga ug kasingkasing. Sa baga, kini maoy hinungdan sa EVALI (E-cigarette/Vaping-associated Acute Lung Injury) ug Lung Cancer. Sa heart, kini mahimong maoy hinungdan sa hinanaling kamatayon tungod sa Heart Attack.

3. Sama sa sigarilyo, ang va**ng usab maka-addict tungod kay gawas na nga ang kasagran adunay ni****ne o THC, aduna kini mga sangkap nga mas kusog pa kay sa he**in ug co***ne.

4. Dili tinuod nga ang va**ng makatabang nga ang usa ka dugay nang tigpanigarilyo makaundang. Sa gikaingon na sa unahan, ang va**ng adunay sangkap nga mga chemicals nga maka-addict ug makadaut sa lawas.

5. Nganong ang mga batan-on nahilig sa va**ng? Tungod kay kini aduna may daghang klase klaseng flavors nga humot ug dili sama sa baho sa karaan nga sigarilyo, nasulod sa ilang mga hunahuna nga kini "sosyal o trendy" ug nga kini dili makadaut.

Our island of Mindanao may have the lowest risk of volcanic hazard as the region is located far from any tectonic plate boundaries, and most of the volcanoes in the area are dormant, however, this information is still good to know.

I will be using this page as a platform to post matters, issues and announcements relevant to the LUNGS.

-PCCPNMPres-