Taxi Thái Bình

hông có cái náo nhiệt đặc trưng chốn thành thị, và cũng chẳng có cái mộng mơ, bí hiểm cố hữu của Đà Lạt phố, Đà Lạt hoa, Đà Lạt hoang dại… Thái Bình - như đúng tên gọi - mang một vẻ đẹp bình dị, hiền hòa; mà người khó tính hẳn sẽ nói là ít thơ. Nếu đó là cảm giác của bạn khi vô tình một lần ghé thăm Thái Bình, thì xin hãy nhìn bằng cái nhìn suy tưởng, nhân văn hơn! Bạn hãy nhìn bằng cả tâm hồn mình, qua bề sâu văn hóa và chiều dài lịch sử. Trong cuộc sống, có những thoáng bất chợt đầy ý vị giữa muôn vàn bất chợt. Bất chợt ngang qua Thái Bình, ghé chơi, bất chợt lang thang phiêu bước, để rồi bắt gặp cái thăng hoa bất chợt của tâm hồn theo một điệu hát lạ… Đó chính là cảm giác của du khách khi chứng kiến hội chèo Thái Bình. Giống như hội Lim của làng quê Kinh Bắc, hay những đêm chợ tình trên rẻo núi các buôn làng, hội chèo là nét sinh hoạt văn hóa đặc thù nơi đây. Không quá hồn nhiên như điệu Khưa, điệu Sli, điệu Lượn của vùng núi Tây Bắc, nhưng cũng không quá kín đáo “người ơi người ở đừng về” như quan họ Bắc Ninh, hát chèo Thái Bình dè dặt như một nỗi niềm chẳng dám bày tỏ. Lời chèo đằm thắm, duyên dáng, điệu chèo dịu nhẹ, mong manh. Lời và điệu hòa quyện, mở ra một không gian vời vợi và thời gian thăm thẳm - cái không gian, thời gian của hàng ngàn đêm hội, hàng ngàn điệu hát huyền sử Thái Bình. Truyền thuyết Mị Châu-Trọng Thủy tưởng đã xa xôi nghìn đời, họa chăng chỉ còn lại dấu vết lặng câm nơi Cổ Loa Thành rợn ngợp… thì lễ hội Đồng Xâm hàng năm lại là sự nhớ lại của truyền thuyết ấy, nhưng ở một khía cạnh bất ngờ khác. Giống như mọi lễ hội trên đất Việt, lễ hội Đồng Xâm bao gồm phần lễ và phần hội. Nếu phần “hội” là sự phấn khích đến tột cùng của cuộc thi bơi trải chèo thuyền - dấu ấn của nền văn minh lúa nước và văn hóa phồn thực; thì phần “lễ” lại mang không khí linh thiêng tuyệt đối. Đó là cái linh thiêng truyền thống của lòng tri ân và sự tự hào sâu sắc đối với ông tổ nghề chạm bạc: Triệu Đà. Tương truyền hàng năm, mỗi khi rước Triệu Đà nghỉ hội, cứ đến đúng nơi ngôi lầu cổ kính trầm mặc cúi mình giữa dòng sông, bát hương trên kiệu bốc cháy. Người dân nói đó là anh linh Triệu Đà hiển hiện – niềm tin có phần ngây thơ, song lại phản ánh bề sâu tín ngưỡng. Và, biết đâu đấy, có thể chính niềm tin ấy bao đời nay đã nhập thần vào đôi tay tài hoa của những nghệ nhân chạm bạc Đồng Xâm trong từng nét chạm trổ? Sẽ là khiên cưỡng nếu so sánh những chứng tích Tháp Chàm chạy dọc Nam Trung Bộ với chùa Keo – dù rằng chùa Keo là niềm tự hào của không chỉ riêng người Thái Bình. Tuy vậy, ở một khía cạnh nào đó, người ta vẫn nhận ra sự tương đồng nhất định: Cả hai lối kiến trúc trên đều không nhờ đến sự can thiệp của văn minh; hay nói cách khác, những yếu tố của văn minh đã không thể thâm nhập được vào những công trình đặc biệt này. Nếu Tháp Chàm chỉ là những viên gạch xếp chồng lên nhau, thì chùa Keo cũng hoàn toàn là do những thanh gỗ, cột gỗ khớp lại mà thành. Vậy mà qua bao bão gió, đặc biệt qua hai cuộc chiến tranh Pháp, Mỹ, chùa Keo với những chái cong thon trầm vẫn vươn mình cùng dáng cau vút thẳng, như một biểu trưng của quê hương: Âm thầm, bền bỉ, giàu sức sống nhưng cũng đầy kiêu hãnh. Đến chùa Keo, bạn sẽ cảm nhận được sự tôn nghiêm nơi cửa Phật, cái linh thiêng của tín ngưỡng, tôn giáo cùng vẻ yên tĩnh, thư thái đặc trưng của làng quê đồng bằng Bắc Bộ. Tiếng chuông sẽ tẩy trần, sẽ khơi dậy nơi con người phần tốt đẹp nhất, sẽ đưa con người trở về với bản ngã, tâm linh. Có những điều nhỏ nhặt, nhưng lại trở thành hồn văn hóa. Con cáy lầm lụi dưới ruộng sâu cũng âm thầm góp cho Thái Bình nét ẩm thực truyền thống: Bánh cáy! Không chấp nhận kiểu thưởng thức thông thường, chỉ với những người ăn ít, ăn chậm, ăn từng chút một, ăn theo kiểu “thưởng thức”, bánh cáy mới chịu bộc lộ mình: cái dẻo của gạo nếp, cái ngậy của nẻ lúa, cái bùi của lạc, cái cay nồng nàn của gừng và (phải rất tinh ý mới nhận thấy) vị đồng đất của trứng cáy. Tưởng có thể nâng cả quê hương trên đầu lưỡi vậy! Câu vè: “Tay gậy tay bị khắp nơi tung hoành” đã tái hiện chân thực và đau xót một Thái Bình trong cơn biến thiên của lịch sử: Đánh đổ Phát xít Nhật và hất cẳng thực dân Pháp. Nhưng cũng chính những năm tháng cùng cực phiêu bạt nơi xứ người ấy đã tạo nên cái gọi là nội-lực-Thái-Bình, để câu vè trên biến thành: "Tay gậy tay bị khắp nơi dậy đời!" hay " Tay sách tay bút khắp nơi tung hòanh". Tất nhiên, chỉ là câu nói vui, nhưng không phải là không có một phần sự thật.