LSA bewoners

In elke buurt vind je wel gebouwen, pleintjes en plekken die veel betekenen voor de bewoners. Omdat ze historisch belangrijk zijn, of heel herkenbaar: ze geven ‘smoel ‘aan de buurt. Andere plekken zijn niet monumentaal, maar toch erg belangrijk, bijvoorbeeld omdat bewoners er elkaar ontmoeten en activiteiten organiseren. Door leegstand en verkoop dreigen veel van dit soort verbindende plekken de komende jaren te verdwijnen. Staan jullie, net als veel andere bewoners, ook te springen om met een plek in de buurt aan de slag te gaan? Meld je dan hier aan voor dit nieuwe project. Aanmelden kan tot en met 3 juli.

Verdrag van FARO: erfgoed van bewoners

Waarom hebben we het nu ineens over betekenisvolle plekken in de wijk? Nederland heeft dit jaar het Verdrag van Faro getekend. Daarin is vastgelegd dat gemeenschappen zelf mogen gaan (mee)bepalen wat zij zien als erfgoed. Voorheen werden die beslissingen vaak genomen door erfgoedexperts, waarbij bijvoorbeeld de historische waarde van een plek van groot belang was.

Het verdrag erkent nu dus dat plekken en gebouwen ook waardevol kunnen zijn, omdat ze door de bewoners gewaardeerd worden. Juist die sterke relatie met de omgeving en de maatschappij zorgt ervoor dat ze een belangrijke rol kunnen spelen bij wijkvernieuwing, sociale cohesie en welzijn in de wijk.

Dit project is bedoeld voor initiatieven die met elkaar in gesprek willen om samen betekenisvolle plekken in de buurt in kaart te brengen. Het maakt niet uit of jullie al eens iets gedaan hebben met gebouwen of erfgoed. Meer informatie en het aanmeldformulier vind je hier:

Plekken die er toe doen: breng ze in kaart & behoud ze - LSA In elke buurt vind je wel gebouwen, pleintjes en plekken die veel betekenen voor de bewoners. Omdat ze historisch belangrijk zijn, of heel herkenbaar: ze geven ‘smoel ‘aan de buurt. Andere plekken zijn niet monumentaal, maar toch erg belangrijk, bijvoorbeeld omdat bewoners er elkaar ontmoeten en...

Wat doe je als de energie uit je lokale bewonerscollectief verdwijnt? Halverwege 2023 waren de bewoners van Vledderveen al een eind op weg met hun plan om woningen te isoleren, duurzaam te verwarmen en lokaal energie op te wekken. Een Wijk Energie Plan was feestelijk ondertekend en op papier zag alles er veelbelovend uit. Toen verdween het gevoel van urgentie uit de samenwerking en verzandde de uitvoering in een vermoeiend, soms frustrerend traag proces.

Samen met een procesbegeleider van LSA bewoners hervonden de bewoners hun enthousiasme door weer naar de basis te gaan: waarom doen we dit ook alweer, en voor wie? Conclusie: ‘We willen dat iedereen gaat meedoen.’

Met nieuwe energie gingen de bewoners op pad om te praten met hun buurtgenoten. Kleine activiteiten zorgden voor reuring in het dorp. Zo stelden ze bijvoorbeeld een warmtecamera ter beschikking, waarmee iedereen op speelse wijze zelf een duurzame blik kon werpen op de eigen woning. Dat waren overigens geen officiële metingen, want te officieel werkt niet altijd, zo ontdekten ze ook in Vledderveen.

Die aanpakte werkte: afgelopen april ondertekenden het bewonerscollectief en de gemeente een hernieuwde samenwerkingsverklaring. Een overeenkomst waarin bewoners zichzelf vertegenwoordigd voelden én de kracht van de verschillende partijen duidelijk werd benoemd.

Lees hier verder hoe een bewonerscollectief olifantenpaadjes ontdekte tussen de hoofdlijnen:

Hoofdlijnen en olifantenpaadjes, zo werken bewoners en gemeente samen aan een duurzaam dorp - LSA Bewoners van Vledderveen en de gemeente Stadskanaal werken met elkaar samen om van Vledderveen een duurzaam dorp te maken. In april 2024 zijn zij gezamenlijk gestart om te werken aan een aardgasvrij, energieneutraal en leefbaar Vledderveen.

Zijn jullie een energiecollectief met ambities? Vinden jullie dat eigenaarschap en zeggenschap over warmte en energie zoveel mogelijk bij bewoners moet liggen? En zouden jullie daar als collectief verder stappen in willen zetten? Dan zijn deze kraaksessies iets voor jullie!

👉 4 juni: Eigenaarschap in de energiegemeenschap
👉 20 juni: Samenwerking in een businesscase

De kraaksessies organiseren we samen met Transitiereizen en zijn praktisch van aard, sociaal ondernemend gericht en hebben als doel om jullie als collectief en jullie samenwerkingspartners verder op weg te helpen.

Meer informatie en het aanmeldformulier voor één of beide kraaksessies vind je via onderstaande link!

Kraaksessies - Ruim baan voor Energiegemeenschappen - LSA Zijn jullie een energiecollectief met ambities? Vinden jullie dat eigenaarschap en zeggenschap over warmte en energie zoveel mogelijk bij bewoners moet liggen? En zouden jullie daar als collectief organisatorische stappen in willen zetten? Dan zijn deze kraaksessies iets voor jullie. Ongetwijfeld lo...

LEER JE ONTMOETINGSPLEK VERDUURZAMEN MET DE KENNISSESSIES VAN WARMTEBOOST
Ben je bezig of wil je je of verduurzamen maar weet je niet precies waar je moet beginnen? Kom dan naar een van de kennissessies die we door het hele land organiseren.

Met handige werkboeken kun je je locatie in beeld brengen en je eigen plan van aanpak ontwikkelen. Tijdens de bijeenkomst krijg je uitleg over de werkboeken door experts van Arcadis. Ook gaan we oefenen, zodat je hiermee voor je eigen buurt- of dorpshuis aan de slag kunt. Adviseurs van Katalys kunnen je hierbij helpen

Kom naar een van deze regionale bijeenkomsten:
👉 woensdag 24 januari 2024 Stichting MFC Engelbert, Groningen (Gr)
👉 woensdag 31 januari 2024 Stichting Dorpshuis Haarle, Haarle (Ov)
👉 dinsdag 6 februari 2024 t Luukske, Wellerlooi (Li)
👉 dinsdag 6 februari 2024, Wijkpaleis Rotterdam (ZH)
👉 dinsdag 13 februari 2024, Dorpshuis De Zwaan, Hobrede (NH)
👉 maandag 19 februari 2024, Buurthuis Maasstraat, Apeldoorn (Gld)

Voor meer informatie en aanmelden voor de kennissessies: https://warmteboost.nl/kennissessies/default.aspx

Het programma WarmteBoost reduceert de van ontmoetingsplekken in buurten en dorpen in Nederland waar de energiearmoede het grootst is. Daarnaast worden de deelnemende initiatiefnemers ondersteund met advies en kennis. Ook stimuleren we de uitwisseling van ervaring en kennis tussen de deelnemers. WarmteBoost is een initiatief van Katalys, LSA bewoners , Oranje Fonds en de De Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen en wordt mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij.

GELUKKIG NIEUWJAAR!

De beste wensen voor 2024. We kijken uit naar weer een jaar vol samenwerking, ontmoeting, enthousiasme en talloze activiteiten om de gemeenschapskracht in heel Nederland weer volop in de schijnwerpers te zetten!

Onze agenda is al goed gevuld! We gaan elkaar zien.
https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/

FIJNE FEESTDAGEN
Het team en bestuur van LSA bewoners wensen je fijne feestdagen. Onze voorzitter Anita Keita schreef een kersttoespraak met een mooie wens voor ons allemaal: "Autonomie in verbondenheid'.
Lees haar toespraak en laat je inspireren.
https://www.lsabewoners.nl/2023/12/fijne-feestdagen-trots-op-hoe-actieve-bewoners-zorgen-voor-verbinding/

🌟 🎄 Het team van LSA bewoners gaat ook genieten van vakantie tussen kerst en Oud & Nieuw. Vanaf 4 januari staan onze Esther Baylé en de rest van het team weer uitgerust voor je klaar. 🎄🌟

SAMEN ARMOEDE BESTRIJDEN IN DE BUURT: HET LOKALE SAMENSPEL
Kom op 17 januari naar Utrecht als je als bewonersinitiatief of professional bezig bent met armoedebestrijding.

Armoede neemt toe
Daardoor wordt het voor steeds meer mensen lastiger om rond te komen en mee te doen. Bewonersinitiatieven spelen in veel buurten en wijken een cruciale rol in het bestrijden van armoede doordat ze allerlei activiteiten organiseren die mensen uit hun isolement halen. Voor de werksessie van 17 januari nodigen wij wijkprofessionals, experts en bewonersinitiatieven uit om hun ervaringen met elkaar te delen. Kom ook en meld je aan!

Datum: 17 januari
Tijdstip 15:30 – 20:00 (inclusief soep en broodjes)
Locatie: Podium Oost, Utrecht
Doe je mee als bewonersinitiatief? Het is mogelijk om je reiskosten te declareren.

Aanmelden
https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/met-elkaar-armoede-bestrijden-in-de-buurt-het-lokale-samenspel/

BEWONERSGROEPEN MAKEN ENERGIETRANSITIE INCLUSIEF DOOR SAMEN MET BUREN HUN HUIZEN TE VERDUURZAMEN

Zo’n 50 bewonersgroepen zijn in 2023 in het programma BuurtEnergie aan de slag gegaan met het verduurzamen van hun eigen woningen samen met de buurt. Bij het maken van die plannen hebben ze hun uiterste best gedaan om ook mensen die niet snel deelnemen aan dit soort initiatieven toch te betrekken. Met succes.

De afsluitende intervisie bijeenkomst van dit jaar met een groot deel van de deelnemers was weer een mooie moment om samen terug te kijken, ervaringen te delen en van elkaar te leren. Iedereen ging weg met een tasje vol warmte om met de buren te delen.

Ook in 2024 kan je mee doen met het programma BuurtEnergie.
Benieuwd? Lees dan het artikel op onze website. Daar vind je ook de link naar het aanmeldformulier voor BuurtEnergie 2024.

https://www.lsabewoners.nl/2023/12/bewonersgroepen-maken-energietransitie-inclusief-door-samen-met-buren-hun-huizen-te-verduurzamen/

AANBESTEDEN WERKT NIET
Goed dat het Algemeen Dagblad vandaag aandacht heeft voor de situatie van de FIXbrigade Amsterdam die door de verloren aanbesteding afscheid moet nemen van haar medewerkers.

Kracht van bewonersinitiatieven
Wanneer gaat de overheid inzien dat het zo niet werkt? Waarom wil je aanbesteden als er al gewortelde, lokale, goed werkende initiatieven zijn. Zij komen binnen bij de huishoudens die het het meest nodig hebben en vaak door anderen niet bereikt worden. Dat is de kracht van al die bewonersinitiatieven en zeker ook van de FIXbrigade Amsterdam

Meer dan een tochtstrip
Het werk dat zij doen gaat echt verder dan alleen het plaatsen van tochtstrips of radiatorfolie. Collega Annerike Hekman komt in het artikel ook aan het woord: "Je hoopt dat het inmiddels wel bij de overheid doordringt dat de energietransitie vooral een sociale transitie is, dat je daarin bewuster keuzes kan maken. Gemeenten kunnen sociale meerwaarde veel steviger als voorwaarde van aanbesteding meenemen, of überhaupt kiezen voor een andere route dan een aanbesteding.’’



Lees het artikel hier

Pas geprezen door Máxima, nu baan kwijt: ‘Er wordt een verdienmodel gemaakt van armoede’ Veelgeprezen sociale initiatieven om energiearmoede aan te pakken, zoals de Fixbrigade in Amsterdam, leggen het af tegen commerciële partijen. Tientallen omgeschoolde werklozen dreigen op straat te belanden omdat ze niet goedkoop genoeg zijn. ,,Er wordt een verdienmodel gemaakt van armoede.’’

NATIONALE VRIJWILLIGERSDAG

Dankjewel. Voor al je werk waardoor buurten en wijken van Nederland een beetje mooier en fijner maken. Zonder de inzet van al die bevlogen vrijwilligers in buurthuizen, bij klusdiensten, tijdens koffieochtenden, energiespreekuren, wandelgroepen, repaircafés, meedenkavonden (en zo kunnen we nog wel even doorgaan) was de buurt niet zo'n fijne plek!
Dit ❤️ is voor jullie! .

Wil jij iemand in het zonnetje zetten? Tag hem of haar dan gerust onder dit bericht!

STOP REGELDRUK
En om te helpen het werk dat ze met zoveel liefde doen makkelijker te maken is het belangrijk dat de in actie komt.
geef de 7,5 miljoen vrijwilligers in Nederland het grootste compliment dat ze kunnen krijgen. Hoe? Neem hen serieus! Wij reiken vier suggesties aan:
👍 Vergroot uw begrip van de betekenis van vrijwilligerswerk voor Nederland.
🔍 Verdiep uw inzicht in de uitdagingen van het organiseren van vrijwilligerswerk.
⛏ Voeg regeldrukvermindering voor vrijwilligers toe aan uw actieagenda.
⚖ Overweeg de impact op vrijwilligers bij alle wet- en regelgeving.
Ontdek wat de Rijksoverheid specifiek kan ondernemen op www.stopregeldruk.nl

HEB JIJ JE AL AANGEMELD VOOR DE LSA KERSTBORREL?
We kijken graag samen terug op wat we het afgelopen jaar hebben bereikt. Met elkaar hebben we in talloze wijken en buurten mooie verbindingen tot stand gebracht en samen met buren onze eigen omgeving een beetje mooier gemaakt.

Daar mogen we trots op zijn en daar willen we graag samen met jou op proosten. Je bent op zaterdag 16 december vanaf 15:00 van harte welkom in De Grote Catacomben in Utrecht. Kom je ook?


Meld je hier even aan:
https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/een-proost-op-onze-gemeenschap/

MAAK KENNIS MET HET TEAM VAN LSA BEWONERS
"Wij geloven in de kracht van de gemeenschap. Want sterke gemeenschappen helpen om ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken het hoofd te bieden. En, een hechte gemeenschap ontstaat niet vanzelf. Er is eigenaarschap nodig, zeggenschap en voldoende plekken om elkaar te ontmoeten."

Dit is waar ons team dag in dag uit hard aan werkt. We zetten het belang van de sterke gemeenschap op de kaart én helpen met het scheppen van de voorwaarden die nodig zijn om sterke gemeenschappen te laten bloeien. De afgelopen maanden hebben we meerdere nieuwe collega's mogen verwelkomen. Ken jij ze al? Op onze teampagina maak je kennis met ons hele team.

Van links naar rechts en van boven naar beneden
Esther Baylé, Maartje Huttenhuis, Kim Verweij, Marieke Koot
Gert Smit, Kristel Jeuring, Lisa de Blok, Frodi Fransman
Carla Delgado-Swiatkowski, Annerike Hekman, Marieke Boeije, Vincent Jacobs
Marte Kappert, Thijs van Mierlo, Joeri van de Riet, Conny de Laat

Neem ook een kijkje op onze teampagina. Daar stellen we ons allemaal aan je voor.

https://www.lsabewoners.nl/team/

KOM NAAR DE LSA KERSTBORREL OP 16 DECEMBER
Kom je samen met ons het jaar afsluiten? We kijken graag samen met jou terug op wat we het afgelopen jaar met elkaar hebben bereikt. We proosten op de enorme gemeenschapskracht die we met z'n allen weer volop hebben laten zien. Kom gezellig bijpraten, netwerken en nieuwe verbindingen leggen. Je bent van harte welkom!

Kom je proosten? We starten vanaf 15:00 in Café Joost in Utrecht. Alle info en aanmelden op onze website

https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/een-proost-op-onze-gemeenschap/

BIJEENKOMST: SAMEN ARMOEDE BESTRIJDEN IN BUURT OF WIJK
Helpt jullie initiatief mensen die te maken hebben met armoede en de gevolgen daarvan? Dan zijn we benieuwd naar jullie ervaringen op dit gebied. We nodigen jullie graag uit voor een bijeenkomst op 13 december in Utrecht om jullie verhalen en ervaringen met ons en andere initiatieven te delen.

Ook LSA bewoners ziet dat armoede toeneemt en het voor steeds meer mensen in de wijk lastiger wordt om rond te komen en mee te doen. Bewonersinitiatieven spelen in veel buurten en wijken een cruciale rol in het bestrijden van armoede doordat ze allerlei activiteiten organiseren.

LSA bewoners wil graag leren van jullie aanpak en samen antwoorden vinden op de volgende vragen.

💛 Wat doen jullie als initiatief om mensen te helpen die te maken hebben met armoede en de gevolgen daarvan?
💛 Hoe haal je mensen uit hun isolement en ondersteun je hen bij het ontwikkelen van hun vaardigheden?
💛Hoe werk je lokaal samen met revelante partners?

Kom en deel jullie ervaringen! Aanmelden kan hier 👉 https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/samen-armoede-bestrijden-in-buurt-of-wijk/

VOORSTELLEN VOOR DE GEMEENSCHAP VAN KANDIDAAT KAMERLEDEN OM OP VOORT TE BOUWEN
Tijdens het gemeenschapskrachtdebat gingen we in gesprek met Songül Mutluer van GroenLinks-PvdA , Henk Vermeer van BBB BoerBurgerBeweging, Inge van Dijk van het CDA , Nico Drost van de ChristenUnie e, Gerrie Elfrink van de Socialistische Partij en Faissal Boulakjar van D66 . In het gesprek deden de kandidaten een aantal voorstellen waar we graag op voortbouwen na de verkiezingen.

Ontmoetingsplekken
Zo deden ze een aantal voorstellen voor meer ontmoetingsplekken. Songül Mutluer (PvdA/Groenlinks) gaf uit haar eigen ervaring als wethouder aan dat wanneer er druk staat op de gemeentebegroting, ontmoetingsplekken vaak toch het onderspit delven. Dus misschien is het wel tijd om als Rijksoverheid te verzekeren dat er genoeg ontmoetingsplekken zijn. Nico Drost (ChristenUnie) gaf aan sowieso 200 miljoen te willen investeren om er voor te zorgen dat er in elk dorp en wijk een huis van ontmoeting is. Hierbij goede ondersteuning van koepels als LVKK Landelijke Vereniging voor Kleine Kernen en LSA noodzakelijk. En ook dat vraagt voldoende financiële ondersteuning van het Rijk. Daarnaast moet er ruimte zijn voor bewonerscollectieven om vastgoed over te nemen. Net als het uitdaagrecht zou het recht op overname ook verankerd moeten worden in de wet.

Lees meer voorstellen van de kandidaten op onze website.
Ook over het creëren van goede voorwaarden voor bewonerscollectieven en zeggenschap deden de deelnemers aan het gemeenschapskrachtdebat een aantal goede en concrete voorstellen. https://www.lsabewoners.nl/2023/11/voorstellen-uit-het-gemeenschapskrachtdebat-om-op-voort-te-bouwen/

We kijken er naaruit om na de verkiezingen samen met de nieuwe Tweede Kamerleden en het kabinet samen te werken om deze voorstellen te helpen realiseren.

BRENG JE STEM UIT
Maak vandaag gebruik van je stem en kies voor een partij die zich wil inzetten voor .

Voorstellen uit het gemeenschapskrachtdebat om op voort te bouwen - LSA Met de verkiezingen in aantocht wilden we graag partijen en kandidaat-kamerleden aan de tand voelen over hun plannen voor Nederland en welke rol zij zien voor de gemeenschappen en actieve bewoners. Tijdens het gemeenschapskrachtdebat gingen we in gesprek met Songül Mutluer van Groenlinks/PvdA, Henk...

6 TIPS OM VOL ENERGIE TE BLIJVEN WERKEN VOLGENS ABCD
Werk je met ? Dan herken je t vast! Wat een plezier als je samen start. Samen kijken waar de energie je brengt, de groep groter maken en mooie initiatieven voor de buurt bedenken en realiseren.
Als het nieuwtje eraf is volgt de uitdaging. Hoe vormt een groep mensen, gestart vanuit gedeeld enthousiasme, uiteindelijk een duurzame, krachtige én open gemeenschap? Dat is nog niet zo makkelijk. Hoe zorg je ervoor dat mensen blijven? En er ruimte blijft voor nieuwe mensen zodat de gemeenschap zuurstof blijft krijgen? Tijdens de , de dag van de ABCD community, eerder dit jaar werden er handige tips gedeeld.

Je houdt de energie er in als..
💛… je elkaar waardeert voor het werk dat iedereen doet in de community.
💛… je activiteiten vooral samen doet én anderen vraagt mee te doen.
💛… ruimte geeft aan nieuwe ideeën van nieuwe mensen. Geef met elkaar ruimte om die nieuwe ideeën ook uit te voeren.
💛… ‘rituelen’ bedenkt om elkaar te blijven ontmoeten, zoals samen eten.
💛… je samen de energie weer op zoekt als het dreigt stil te vallen. Waar wordt iedereen enthousiast van. En sta ook stil bij; waarom viel het stil?
💛… je samen zorgt dat de community zichtbaar is voor de buurt, zodat ook nieuwe mensen zich welkom voelen.

Benieuwd naar het project 'Van Buurten naar Communities"? Hier lees je meer 👉 https://www.lsabewoners.nl/2023/02/impuls-voor-community-building/

SYMPOSIUM DE LOKALE KRACHT VAN HET STATIONSGEBIED
We organiseren samen met een symposium over de lokale kracht van stationsgebieden. Op 30 november bouwen we verder aan het netwerk van initiatiefnemers die bezig zijn rondom een stationsgebied.

Ben jij ook bezig in een stationsgebied? Dan is deze middag echt iets voor jou. Of je nu bewoner, werkzaam bij maatschappelijke organisatie of ambtenaar bent. Kom kennis maken en kennis delen. We trappen het symposium af met een kijkje over de grens met Jools Townsend van Community Rail Network uit het Verenigd Koninkrijk. Tijdens het panelgesprek dat daarop volgt nemen we de lessen uit het VK mee en vertalen dit naar de Nederlandse context. Aansluitend gaan we in drie workshops met elkaar in gesprek.

🚉 Welke rol kan een lokaal (burger)initiatief spelen in de verbetering van de leefomgeving rondom een treinstation of OV knooppunt?
🚉 Hoe krijg ik een eerste idee omgezet in actie om mijn stationsbuurt te verbeteren ?
🚉 Hoe kunnen reizigers en omwonenden elkaar ‘vinden’ in enerzijds een plezierige reis en anderzijds het woonplezier in stationsbuurten?

Natuurlijk is er volop ruimte om na het inhoudelijk gedeelte informeel met elkaar te praten tijdens de afsluitende borrel. Kortom, het wordt een middag om je te laten inspireren, te leren en te netwerken. Alle info over tijd, plaats en aanmelden vind je hier: https://www.lsabewoners.nl/bijeenkomsten/symposium-de-lokale-kracht-van-het-stationsgebied/

HAAKJESWERK, HET GEHEIME AMBACHTSWERK VAN COMMUNITY BUILDING
Community building volgens de principes van is een ambacht. Handwerk waarmee je gemeenschapskracht kunt versterken in buurten en wijken. Kenmerken van een ambacht zijn volgens socioloog Richard Sennet onder meer: toewijding, flexibiliteit, traagheid, liefde voor details. Voor een community builder komen daar vaardigheden bij zoals accepteren van toeval, kunnen omgaan met onbeheersbare zaken en materiële beperkingen, frustraties uithouden, verdraagzaamheid en het waarderen van verschillen.

Of je nu als bewoner of als professional aan de slag bent als community builder, je hebt bij het bouwen aan gemeenschapskracht altijd haakjes nodig die je helpen om een volgende stap te zetten. En gelukkig zijn die haakjes er altijd en overal. Om dat nóg leuker en makkelijker te maken, hebben Ingrid Nierop van INKpwr tekenservice en Birgit Oelkers trainer van onze community builders in het programma het gemaakt. Waarmee je nog meer haakjes ziet dan eerst.

Je werk projectmatig organiseren, hoeft nu ook niet meer. Want een haakjeswiel draait lekker rond, je bent dus nooit klaar met haken. Fijn toch? Gewoon inhaken op wie en wat je zoal tegenkomt. Lekker traag, met veel liefde voor details. Veel plezier!

Heb jij mooie voorbeelden van haakjeswerk? Deel ze vooral in de reacties!