Architektura średniowiecza i starożytności medievalheritage.eu

Późnogotyckie drewniane kościoły ziemi wieluńskiej i szerzej Wielkopolski charakteryzowały się dostosowaniem więźby dachowej do szerokości nawy, dzięki czemu wokół węższego prezbiterium tworzony był szeroki, nadwieszony okap, niewątpliwie nadający malowniczości całej konstrukcji. Następnie w trosce o ścisłe związanie konstrukcji ścian z więźbą dachową i ochroną kozłów wiązarowych przed zsuwaniem się, zabezpieczono je zaczepami. Co charakterystyczne, w wielkopolskich kościołach późnogotyckich do zaczepów dodawano skośne miecze, natomiast w Małopolsce w zaczepach nie stosowano mieczy, a na Śląsku w ogóle nie wzmacniano konstrukcji zaczepami.

Na medievalheritage.eu właśnie uzupełniłem opisy o najcenniejsze drewniane budowle ziemie wieluńskiej (Popowice, Grębień, Naramice) i Wielkopolski (Ołobok):

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/popowice-kosciol/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/naramice-kosciol/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/grebien-kosciol/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/olobok-kosciol/

Brú na Bóinne, czyli dolina zakola rzeki Boyne, w okresie neolitu stała się obszarem wyjątkowego natężenia prac budowlanych nad megalitycznymi konstrukcjami. Pośród nich wzniesiono trzy monumentalne grobowce korytarzowe: Newgrange, Knowt i Dowth. Dziś uważane są one za jedne z najbardziej znaczących budowli megalitycznych w Europie, zarówno pod względem skali, złożoności, liczby zabytków związanych z prehistoryczną sztuką, jak i pod względem stanu zachowania. Stanowią arcydzieło megalitycznej myśli architektonicznej i wyjątkowe świadectwo prehistorycznej tradycji kulturowej.

Na medievalheritege.eu zadebiutowały opisy Newgrange i Dowth. Knowth czeka do przyszłego weekendu.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/bru-na-boinne-grobowiec-dowth/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/bru-na-boinne-grobowiec-newgrange/

W królewskich zamkach Przemyślidów i Luksemburgów (np. Bezděz, Radyně) częstym motywem architektonicznym była triada ostrołucznych małych okien w układzie piramidalnym, wcześniej kojarzona raczej z architekturą sakralną. Zakładano je najczęściej w izbach, które od środka ocieplano drewnianymi okładzinami (tzw. ciepłe izby). Motyw ten z czasem zaczęły stosować w swych zamkach czeskie rody rycerskie. Zastosowano go również w małej śląskiej wieży mieszkalnej w Biestrzykowie, przez co przez długi czas jej parterową kondygnację uważano błędnie za kaplicą.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/biestrzykow-wieza/

Zamek w Świeciu nad Wisłą został ponownie otwarty dla zwiedzających po przeprowadzeniu prac remontowo-budowlanych. Choć jego najcenniejszym elementem pozostaje wieża główna z przedpiersiem i machikułami, to we wnętrzu zachowanego skrzydła północnego zrekonstruowano sklepienia. Podobno planowane jest też założenie dachu wzorowanego na rycinie E.Dahlberga.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/swiecie-nad-wisla-zamek-krzyzacki/

Słowianie nie gęsi, swoje okazałe grodowe zespoły bramne posiadali (w nawiązaniu do poprzedniego postu). W plemiennym grodzie Zliczan Stará Kouřim funkcjonowała brama o całkowitej szerokości około 25 metrów, przedzielona dwoma przejazdami. Ich obronę ułatwiały ukośnie poprowadzone drogi dojazdowe oraz nadanie przejazdom bramnym form zbliżonych w planie do litery S, uzyskanych za sprawą kilku wybrzuszeń obwałowań i skrętów. Dzięki temu łatwiejsze było prowadzenie ostrzału z flanki, możliwa obrona na większym obszarze wydłużonych przejazdów, wystawianie napastników na uderzenie od strony pozbawionej tarczy, a także uniemożliwienie atakującym zajrzenie w głąb fortyfikacji.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/czechy/stara-kourim-grod/

Celtycka osada obronna na walijskim wzgórzu Pen Dinas założona została około 300 roku p.n.e. Charakteryzowała się dość słabą jakością murarki obwałowań, ale stosunkowo wyszukanymi (jak na epokę żelaza) zespołami bramnymi, które pod względem projektu nie miały sobie równych w regionie, a to za sprawą wysuniętych w przedpole basztopodobnych wybrzuszeń i zatok flankujących podejścia. Zabudowa mieszkalna osady była typowa dla ówczesnych Celtów, składała się bowiem z okrągłych drewnianych domów, ze stożkowymi dachami krytymi strzechą i z posadzkami wykuwanymi w skalistym podłożu.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/walia/pen-dinas-fort/

Cysterskie opactwo w Baltinglass na terenie dawnego królestwa Leinster było jedną z pierwszych ofiar reformacyjnych Henryka VIII, dlatego do czasów współczesnych zachowało się w znacznie zdegradowanym stanie. Pomimo tego na terenie ruin odnaleźć można sporo pierwotnych detali architektonicznych, takich jak wczesnogotyckie sedilia, ciekawie zdobione kapitele międzynawowych filarów, czy romańskie profilowanie arkad transeptu, na których też wyraźnie widoczna jest ich wieloetapowa historia budowlana.

PS Wpis na medievalheritage.eu ukończyłem kilka minut temu więc wybaczcie ewentualne literówki i błędy stylistyczne.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/baltinglass-opactwo/

Zamek w Rembowie nie zachował się do czasów współczesnych. Strata to zapewne duża, gdyż przy niewielkiej kubaturze prezentował on znaczne bogactwo formalne, z wieloma budynkami, wieżami oraz obwodem murów, i jako taki nie miał bliskich analogii na terenie Małopolski. Stanowił prywatną siedzibę rodu Odrowążów, którzy musieli opuścić go już w XV wieku, ze względu na błędy konstrukcyjne. Zamek posadowiono bowiem nie na skale, lecz na zaglinionym lessie, co spowodowało obsuwanie się murów i problemy ze statyką.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/rembow-zamek-szumsko/

Romański zamek biskupi w Roudnice nad Labem w chwili powstania w ostatniej ćwierci XII wieku przypominał francuskie donżony i pałac książęcy (potem królewski) w Pradze, w odróżnieniu od którego był jednak budowlą wolnostojącą i nie wkomponowaną w większy kompleks obronny. Podobieństwo do obwarowań zamku praskiego było tak uderzające, że nie mogło być przypadkiem, ale raczej świadomą intencją biskupa, który dzięki temu chciał wykazać siłę i bogactwo zbliżoną do jego suwerena. Z pierwotnego zamku do dzisiaj zachowała się tylko dolna część korpusu romańskiego budynku i cztery z pierwotnych baszt, ukryte w piwnicy nowożytnego pałacu.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/czechy/roudnice-nad-labem-zamek/

Od długiego czasu planowałem zamieścić na medievalheritage.eu opisy brakujących obiektów z Wiślicy. Tak więc obok kolegiaty i gotyckiego domu Długosza na portalu przeczytać już można o aż dwóch wiślickich grodach, w tym jednym z zabudową palatialno - sakralną. Ponadto dodałem opis XIV-wiecznych miejskich murów obronnych oraz kościoła św. Mikołaja, jednej z najstarszych w Polsce świątyń jednonawowych.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/wislica-grod-regia/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/wislica-grod-na-lakach/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/wislica-mury-obronne/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/wislica-kosciol-sw-mikolaja/

Celtycka ludność Irlandii od epoki brązu do okresu średniowiecza wytworzyła kilka specyficznych typów budowli, pośród których znajdowały się okrągłe gródki zwane ráth oraz cashel (gael. caiseal). Tą pierwszą nazwą najczęściej określa się budowle z obwarowaniami ziemnymi, drugą z kamiennymi. Zwykle ich średnica mieściła się w przedziale 15-35 metrów, z wyraźną przewagą budowli o średnicach zbliżonych do 30 metrów. Szacuje się, iż na przestrzeni kilku wieków mogło ich powstać nawet do 40-50 tysięcy. Na medievalheritage.eu jeszcze nie opisałem najlepiej zachowanych budowli tego typu (np. Grianan of Aileach), ale przeczytać już można opisy gródków w Ballyaghagan, czy też Altagore.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/altagore-cashel/

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/ballyaghagan-cashel/

Barciany znane są dziś głównie z dobrze zachowanego zamku krzyżackiego, przez co uwadze unikać może tamtejszy kościół farny, charakteryzujący się kunsztownymi, jak na wiejską świątynię, profilowaniami okien oraz portali. Warto także zwrócić uwagę na zachowane oryginalne gotyckie szczyty kruchty i zakrystii oraz liczne gotyckie wnęki ścienne wewnątrz. Nisze w których umieszczono drzwi wejściowe do nawy zapobiegać miały wyważeniu, zachowała się ponadto masywna kamienna konsola nad wejściem, służąca do podtrzymywania rygla. Surowa wieża zachodnia to konstrukcja w całości nowożytna.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/barciany-kosciol/

Na terenie dzisiejszej Łotwy jedną z najważniejszych siedzib inflanckiej gałęzi Zakonu Krzyżackiego był zamek Wenden. Choć do czasów współczesnych zachował się on w stanie zaawansowanej ruiny, to poszczycić się może jedną z najbardziej wyszukanych pod względem architektonicznym komnat późnogotyckich. Tzw. sala mistrza inflanckiego posiada sklepienie gwiaździste o unikalnym układzie żeber, liczne wnęki ścienne o różnorodnych kształtach i rozmiarach, narożny kominek, dostępne po schodkach wnęki okienne oraz szereg przejść w grubości muru, prowadzących do klatek schodowych, latryny i komory o nieustalonym przeznaczeniu. Pierwotnie komnata pokryta była malowidłami, na sklepieniu ukazującymi rozgwieżdżone niebo, a na ścianach motywy roślinne.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/lotwa/cesis-zamek-zakonny-wenden/

Z okazji przeredagowania, a właściwie ponownego utworzenia od podstaw opisu murów obronnych Tallina (dawniej Rewla), krótki post i link odnośnie obwarowań tegoż miasta. Na przełomie XIV i XV wieku liczyło ono 32 budowle obronne (bez zamku i tzw. Górnego Miasta), połączone wysokimi kurtynami i poprzedzone fosą, a od około połowy XV wieku na niektórych odcinkach również murem zewnętrznym. Do dnia dzisiejszego przetrwało 26 baszt i około 1,85 km muru obronnego. Stopniowo modernizowany od drugiej połowy XIII wieku do XVI stulecia, jest on dziś znakomitym przykładem próby nadążania twórców fortyfikacji za postępującą techniką i sztuką wojenną. Od prostych i niewysokich kurtyn, początkowo wzmacnianych bartyzanami, następnie niskimi, otwartymi od wnętrza basztami, poprzez system regularnie rozmieszczonych wysokich baszt podkowiastych, wysuniętych przed grube i wysokie mury, po masywne baszty armatnie i przysadziste basteje.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/estonia/tallinn-miejskie-mury-obronne/

Cysterski kompleks klasztorny w Padise przypominał bardziej krzyżacki zamek konwentualny niż typowe średniowieczne opactwo. Oprócz zewnętrznych obwarowań poszczególne skrzydła zwieńczone były chodnikami straży chronionymi przez blankowane przedpiersia, a dwa wschodnie narożniki niosły obłe bartyzany. Wjazd do klauzury prowadził przez korytarz zamykany broną, następnie wiódł przez masywną wieżę bramną z systemem aż trzech zwodzonych mostów, oraz przez budynek bramny w przedbramiem. Ponadto ze względów obronnych najważniejsze pomieszczenia klauzury oraz główną część kościoła utworzono na drugiej kondygnacji, kilka metrów powyżej poziomu gruntu. Pomimo zniszczeń klasztor w Padise jest dziś najlepiej zachowanym średniowiecznym, obronnym klasztorem na terenie Inflant.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/estonia/padise-klasztor-cysterski/

Ballintober to pierwszy zamieszczony na medievalheritage.eu z dużych zamków z terenu Connacht, które charakteryzowały się zespoleniem murów kurtynowych z głównymi elementami zespołu zamkowego, w tym zarówno obronnymi jak i mieszkalnymi. Posiadały one przez to obszerną wolną, pozbawioną istotnych konstrukcji przestrzeń dziedzińca, w Ballintober dwukrotnie większą niż w podobnych zamkach w Roscommon czy Ballymote. Ballintober wyróżniały ponadto wieloboczne formy wież, być może będące nawiązaniem do walijskich zamków Edwarda I (fundator Ballintober, Richard de Burgh, był spokrewniony z angielskim władcą).

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/ballintober-zamek/

Nieco ponad miesiąc temu ekipa dhosting.pl, zapewniająca codzienne funkcjonowanie medievalheritage w sieci, przerzuciła portal na nowe, szybsze serwery EWH 2.0 oparte o flagowe procesory marki AMD. Dzięki temu ładowanie zamków, klasztorów, murów miejskich i dawnych kościół jest dziś wyraźnie szybsze (podobno nawet do 40%), a praca nad stroną dużo przyjemniejsza od strony technicznej. Jeśli myślicie o własnej stronie to zdecydowanie polecam firmę.

Odnośnie architektury, poniżej dwa zdjęcia znanych zabytków, które w ostatnich dniach gruntownie przeredagowałem i rozwinąłem :)

Kościół św. Doulougha w Balgriffin jest budowlą wyjątkową pośród średniowiecznych sakralnych zabytków na terenie Irlandii. W większości popularnych serwisów odnotowywany jest jego najstarszy na terenie Irlandii kamienny dach, jednak ważniejsze jest to, że obecna bryła kościoła jest wynikiem późnogotyckiej przebudowy romańskiej świątyni, której mury, włącznie ze sklepieniami, zachowały się we wschodniej części zabytku. Co więcej kościół jest przykładem rzadko spotykanej świątyni dwukondygnacyjnej, a nawet trójkondygnacyjnej w zachodniej, gotyckiej części korpusu. Kościół w Balgriffin zapewne przed przebudową przypominał zachowane w Louth oratorium św. Mochta.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/balgriffin-kosciol/

Na koniec 2023 roku podjąłem się przeredagowania, uzupełnienia i rozwinięcia opisów krzyżackich zamków komturskich, na co wpływ miało między innymi wydanie długo oczekiwanego katalogu T.Torbusa pt. Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach. Poniżej kilka grafik budowli które już przeszły "remake" na medievalheritage.

Architektura monastyczna późnego gotyku na terenie Polski to przede wszystkim dobrze zachowane konwenty bernardyńskie w takich miejscach jak Jawor, Wrocław, Przasnysz, Kazimierz Biskupi, Przeworsk, czy Radom (a także te bardziej przekształcone jak np. w Warszawie czy Bydgoszczy). Jako że w ostatnim czasie uzupełniałem ich opisy na medievalheritage.eu, poniżej zamieszczam kilka grafik zachęcających do zapoznania się z tymi ciekawymi budowlami.

Pierwszy na medievalheritage.eu wpis o miejskich murach obronnych z terenu Irlandii. Miasto Athenry z obwodem fortyfikacji miejskich, który posiadał około 2000 metrów długości, składał się z pierścienia pojedynczej, wzmocnionej nielicznymi basztami linii muru obronnego, fosy o szerokości od około 5,5 do 8 metrów i zewnętrznych ziemnych obwałowań. Dziś należy do grona najlepiej zachowanych na wyspie.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/irlandia/athenry-miejskie-mury/

Morawski zamek Štramberk zbudowany został w pierwszej ćwierci XIV wieku, z dominującą budowlą w postaci cylindrycznej wieży o funkcji bergfriedu (stołpu). Po rozbudowie z drugiej połowy XIV wieku uzyskał układ typowy dla wielu gotyckich czeskich zamków dwupałacowych (np. Helfenburk u Bavorova, Menštejn, Litice nad Orlicí). Zintegrowano go również z murami obronnymi położonego poniżej na stoku niewielkiego miasta.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/czechy/stramberk-zamek/

Położona u podstawy Ślęży osada Górka, do czasu prowadzonych w XXI wieku badań, znana była z mocno przebudowanego późnoromańskiego kościoła, kojarzonego ze znaną ze źródeł pisanych prepozyturą augustiańską. Prace archeologiczne ujawniły jednak, iż pierwotnie budowla mogła być romańskim palatium komesa Piotra Włostowica, jednym z nielicznych znanych na terenie Polski budynków tego typu (w odróżnieniu od stosunkowo licznych palatiów książęcych).

A poniżej link do niedawno popełnionego nowego wpisu na medievalheritage. Jeśli ktoś szuka jeszcze dokładniejszych informacji, to na dole bibliografia z najważniejszymi pozycjami.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/gorka-prepozytura-palatium/

Kościół NMP i św. Mikołaja w Głogowie był budowlą wieloetapową, rozbudowywaną od okresu romańskiego po późny gotyk, kiedy to osiągnął okazałą bryłę z wyniosłą wielokondygnacyjną wieżą. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu romańskie początki zabytku znane były tylko z przekazów pisemnych. Zniszczony w trakcie drugiej wojny światowej zabytek poddany został badaniom, które częściowo wyjaśniły jego przemiany architektoniczne.

https://medievalheritage.eu/pl/strona-glowna/zabytki/polska/glogow-kosciol-sw-mikolaja/

Cechą charakterystyczną późnośredniowiecznego budownictwa na terenie Irlandii były wszechobecne wieże mieszkalne, wznoszone wyjątkowo licznie zwłaszcza w centralnej i południowej części wyspy. Przez starszą literaturę uważane za proste i słabo chronione, w rzeczywistości przedstawiały całą gamę form. Wznoszono je na rzutach czworobocznych, kolistych, z mniejszymi narożnymi wieżyczkami, jako budowle masywne, smukłe, wolnostojące, czy włączane w linie murów. Choć nie mogły sprostać większym armiom, dobrze chroniły w trakcie międzyklanowych zatargów, czy przed małymi zagonami w czasie licznych buntów, powstań lub rabunkowych najazdów. Ich obronę zapewniały wyjątkowo liczne nawet w XVI wieku szczelinowe otwory strzeleckie, wykusze, machikuły, platformy i ganki strzeleckie, czy zamykane ryglami, kratami i bronami wejścia.