Venis - Shëndet Mendor

DEPRESIONI NUK ËSHTE DOBËSI KARAKTERI DEPRESIONI ËSHTË SËMUNDJE

Depresioni është një sëmundje, që e ka shoqëruar njerëzimin gjatë gjithë historisë së tij. Disa nga format e veçanta të depresionit përshkruhen në tekste që nga lashtësia. Termi i mirëfilltë "depresion" filloi të përdorej diku nga fundi i viteve 1800 dhe nënkuptonte kryesisht format shumë të rënda të depresionit (konkretisht depresionet psikotike), atë që sot quhet çrregullimi depresiv madhor me tipare psikotike.
Në periudhën e fillimit të shekullit të njëzetë, mjeku gjerman Emil Kraepelin ka dhënë një kontribut të rrallë dhe shumë shkencor në studimin e depresionit
Krepelin bazuar në vëzhgimet klinike të ecurisë së sëmundjes. bëri ndarjen e depresionit në dy lloje ; përkatësisht në nëntipin unipolar (depresioni i mirëfilltë) dhe në nëntipin bipolar (episode depresive që shfaqen gjatë ecurisë së një çrregullimi afektiv- që janë çrregullime të humorit të quajtur dikur ‘’sëmundja maniako-depresive’’.
Ndarja e depresionit si kategori më vete nga çrregullimet e tjera e të humorit e ridimensionoi konceptimin e depresionit diagnozë specifike. Ndërsa ideja e ndarjes së melankolisë dhe manisë si dy sëmundje (çrregullime) të veçanta daton në vitin 1957 kur mjeku Karl Leonhard përdori për herë të parë në literaturën psikiatrike termin "çrregullim bipolar" për të dalluar individët që i përjetonin të dyja ekstremet e humorit, si euforinë edhe depresionin , që sot quhen episod depresiv bipolar, në dallim nga depresionet tipike të përsëritura për të cilat fliste Krepelini, të quajtura ndryshe depresioni unipolar ( apo depresionet e mirëfillta).

Njohja e depresionit dhe NËNTIPEVE të tij ka një rëndësi shumë të madhe nga pikëpamja klinike sepse në bazë të tipit, kohëzgjatjes dhe rëndesës së simptomave ndërtohet dhe strategjia efektive e trajtimit të tij. Arritjet e mëdha të shkencës mjekësore të viteve të fundit konkretisht studimet biogjenetike mundësojnë jo vetëm identifikimin e gjeneve që mund të jenë përgjegjës për shkakun e depresionit por edhe për parashikimin e mundshëm të sjelljes.

MODELET GJENETIKE TË SHPJEGIMIT TË DEPRESIONIT kanë ndryshime esenciale nga pikëpamja e vërtetësisë dhe besueshmërisë shkencore nga modelet teorike psikologjike, pavarësisht nga roli i njohur i faktorëve psikologjikë të cilet jane një ndër shkaqet apo faktorët shërthyes të depresioneve. Besueshmëria e këtyre studimeve përforcohet edhe nga fakti se familiet ndajnë jo vetëm gjenet, por edhe mjediset, ndonëse është e vështirë të përcaktohet ekzaktësisht ndikimi i çdo faktori në mënyrë të veçuar.
Studimet tregojnë se çrregullimet bipolare (episode manikale dhe/ose episode depresive ) kanë një shkallë shumë më të lartë trashëgimie se sa depresioni unipiolar.
Thuajse të gjithë studimet raportojnë se gratë kanë gjasa 1.5 deri në 2 herë më shumë se sa burrat për të zhvilluar një çrregullim depresiv madhor. Gjithashtu gratë priren të kenë forma më të rënda të depresioni si dhe shumëllojshmëri shqetësimesh personale më të mëdha se burrat.

DEPRESIONI DHE ‘’PYETËSORI’’ I PËRSHTATJES SOCIALE SIPAS Holms & Rahe

Duke u bazuar në të dhënat e rreth 5000 pacientëve, dy psikiatër, të quajtur Tomas Holms dhe Riçard Rahe, në vitin 1967 ndërmorën një studim vlerësues dhe që rezultoi në atë që njihet si ‘’pyetësori’’ - ‘’Shkalla e përshtatjes sociale Holms-Rahe’’. Në përditësimin e fundit në vitin 2001 ky test u ritestua me një shkallë vlefshmërie nga lista prej 43 stresoresh në një listë me të përmbledhur vetëm prej 10 stresorësh.
Vlerësimi sipas rëndësisë së stresorit spikati si më poshtë vijon: stresori i parë më i rëndësishëm u listua vdekja e bashkëshortit, pastaj burgu, duke vazhdar me vdekjen e një anëtari të afërt të familjes, vetëvrasja e një familjari, një borxh i pamundur për t`u shlyer, të qenit i pastrehë, një sëmundje e rëndë, papunësia e kryefamiljarit, divorci dhe pushimi nga puna. Natyrisht që kombe dhe kultura të ndryshme mund të kenë luhatje papërfillshme në hierakinë e mësipërme të studimit original të Holmsit.

HIDHËRIMI NGA HUMBJA E NJERËZVE SHUMË TË AFËRT:
Hidhërimi nga humbja e njërit nga bashkëshortët apo njerëzve shumë të afërt, si element i kritereve diagnostike të depresionit ka qenë objekt debatesh ndërmjet profesionistëve, ndërkohë të tjerë profesionistë mendojnë se hidhërimi e zija janë thjesht stresorë njëlloj siç do stresor tjetër i jetës.

Shumë individë të tjerë në përgjithësi mendojnë p.sh. se divorci është një përvojë tejet e dhimbshme dhe shumë traumatike, ndërsa për shumë të tjerë që kanë përballuar sfida të vështira në martesa afatgjata dhe shumë problematike, divorci mund të jetë një zgjidhje për ti dhënë fund stresit njëherë e mire dhe madje nga shumë persona konsiderohet si një lehtësim.

STRESI I ZGJATUR:
Edhe pse të gjitha studimet nxjerrin në pah rolin e stresit si një ndër faktorët kyç në shpërthimin e depresionit , një problem aktual i rëndësishëm i hulumtimeve mbetet të gjendet se sa është në të vërtetë ndikimi i stresit në nëntipet e ndryshme të depresionit. Stresi i zgjatur ndikon dukshëm në ecurinë e depresionit si përsa i përket nivelit të ashpërsisë ashtu edhe në kohëzgjatja e simptomeve si dhe në rikthimin apo rishfaqjen e episodeve depresive gjatë jetës.

SËMUNDJET KRONIKE :
Sëmundjet kronike shkaktojnë stres dhe e kufizojnë individin në aktivitetet sociale, duke ndikuar natyrisht në masë të ndryshme në individë të ndryshëm. Hulumtimet regojnë se stresorët ndikojnë jo vetëm në relapset, por edhe në numrin dhe ashpërsia e episodeve depresive. Gati gjysma individëve të diagnostikuar me Depresion kanë përjetuar një stres të rëndë para fillimit të sëmundjes, i cili plus një predispozitë të fortë shoqërohen gjithnjë me shfaqjen e depresionit.

GRUPIMI I SIMPTOMAVE:
Depresioni është një sindromë që shfaqet me një GRUPIM të caktuar simptomash karakteristike, me një KOHËZGJATJE të caktuar dhe me dëmtime të dukshme të funksionimit, të cilat janë prezente NJËKOHËSISHT në periudha të veçanta kohore te i njëjti individ.

Tre kategoritë e simptomave që karakterizojnë simptomat e depresionit janë :

Së pari
janë simptomat vegjetative siç quhen ndryshe SIMPTOMAT E SISTEMIT NERVOR AUTONOM, janë të gjitha proceset që ndodhin në mënyrë automatike dhe nuk kontrollohen në mënyrë të vetëdijshme nga organizmi. Sistemi nervor autonom është ajo pjesë e sistemit nervor qendror që kontrollon dhe rregullon punën e funksionet trupore të tilla si rrahjet e zemrës, të sistemit të frymëmarrjes, procesin e tretjes, sistemin urinar dhe aktivitetin seksual.
Kur simptomat vazhdojnë për kohë të gjatë pacientët ankojnë lodhje të shpejtë e cila fillon të bëhet kronike edhe për arësye të perceptimeve të gabuara nga mendimet negative, personi fillon e tërhiqet nga ana sociale dhe shpesh here dhe manifestohen me irritime, të cilat janë disi më të shpeshta te adoleshentët dhe mosha e tretë. Shenjat dhe simptomat e sëmundjes më vonë ndërthuren me njëra tjetrën, duke rezultuar kështu në shfaqen e një episodi klinik të depresionit.

Së dyti, SIMPTOMAT E HUMORIT,
janë simptomat, të cilat manifestohen më trishtim humor të rënë, nervozitet irritim të shpejtë ndaj çdo ngacmuesi mjedisor dhe ndjesi boshllëku e apatie si dhe mosdëshirë për të bërë gjëra dikur të zakonshme për të, të cilat kanë tendencë të bëhen kronike me kalimin e kohës.

Grupimi tretë : SIMPTOMAT NJOHËSE
i simptomave depresive janë simptomat njohëse, të tilla si rënia e përqendrimit, vetëvlerësimi i ulur, vetëfajësim i paarësyeshëm i vetes, mendime negative të gabuara mbi vetëveten, njerëzit përreth dhe ambientin rrethues vështirësi për të marrë vendime edhe për gjërat më të rëndomta të jetës së përditshme etj. Në format më të përparuara të sëmundjes mendimet negative përkeqësohen në një shkallë të tillë sa pacienti vazhdimisht mendon ose dhe tenton deri në akte vetëshkatërruese për ti dhënë fund jetës, për fat të keq jo rrallëherë arrihet edhe deri në përfundime tragjike, me humbjen e jetës.
Kombinimi i simptomave, shkalla e tyre ashpërsisë, kohëzgjatja dhe niveli i dëmtimit të funksionimit individual, familjar dhe social shfaqet me nëntipet e veçanta të depresioneve, njohja e të cilave ka rëndësi klinike për ta bërë planin e trajtimit sa më të efektshëm.

Përveç depresionit madhor
ka dhe një formë tjetër të tij më të butë që quhet Distimia ose "çrregullimi depresiv persistent”
Ka një krahasim të bukur mbi distiminë. Nëse depresioni është një pneumoni e rëndë e mushkërive, distimia është një grip që zgjat. Distimia ndryshon nga një çrregullim depresiv madhor kryesisht nga kohëzgjatja dhe numri i simptomave.

ÇRREGULLIM DEPRESIV SI PASOJË E NJË SËMUNDJEJE TJETËR
është çrregullim që duhet të jetë pasojë e drejtpërdrejtë patologjike-fiziologjike e një sëmundje mjekësore, duhet që kjo gjëndje të shkaktojë shqetësim dhe ankth klinikisht të rëndësishëm dhe dëmtime në funksionimin individual, profesional dhe social.
Tabloja klinike e tij gjithmonë mbizotëronohet nga një periudhë e dukshme dhe e vazhdueshme me humor depresiv si dhe rënie të interesit apo kënaqësisë për aktivitete në të gjitha ose pothuajse të gjitha aktivitetet dikur të pëlqyeshme për personin.
Duhet specifikuar gjithmonë lloji i sëmundjes apo gjëndjes specifike mjekësore që ka shkaktuar çrregullimin si p.sh. çrregullim depresiv madhor për shkak të hipotiroidizmit, nga sëmundja e Parkinsonit, nga sindroma Kushing, nga tumori i pankreasit , nga infeksionet virale, etj, etj.

DEPRESIONET E INDUKTUARA NGA SUBSTANCAT:
Depresioni dhe abuzimi me substanca është një dukuri e njohur. Nëqoftëse një substancë shkakton në mënyrë të drejtpërdrejtë një episod depresiv, qofshin këto alkooli, drogat apo barna mjekësorë.

"KOMORBID" në zhargonin mjekësor do të thotë prania e njëkohshme të dy ose më shumë sëmundjeve të ndryshme me etiologi pa lidhje me njëratjetrën tek i njëjti person si për shembull depresioni dhe diabeti apo depresioni dhe sëmundjet e arterieve koronare të zemrës, etj.

DEPRESIONI POSTPARTUM
Depresioni postpartum ( pas lindjes) gjëndja që quhet rëndom ‘’Baby blues’’ nuk është depresion por është një periudhë kalimtare e paslindjes që kalon shpejt. Ndryshimet në ‘’baby blues’’ nuk janë patologjike ndërsa depresionet e paslindjes janë shpesh shumë të rënda dhe jo vetëm të shkaktojnë vuajtje për nënën por gjithashtu ata mund të ndikojnë në mënyrë të konsiderueshme jo vetëm në shëndetin e nënës por përbejnë një problem të madh familjar si dhe në marrëdheniet nënë-fëmijë. Depresioni postpartum ndodh në 10 për qind e femrave dhe në shumë raste mund të të ketë efekte shkatërruese. Në përgjithësi, fillimi i tyre ndodh pas dy deri në gjashtë javëve pas lindjes, dhe nëse nuk trajtohet, mund të zgjasë shumë, ndonjëherë edhe deri në dy vjet.

Diagnostikimi dhe fillimi i trajtimit sa më i hershëm i sëmundjes përmirëson dukshëm aftësitë dhe funksionimin individual familjar, profesional dhe social.
Këshilla më e mirë drejtohuni te një specialist i shëndetit mendor, psikolog me përvojë klinike ose mjek psikiatër.
Të jeni të sigurt se një profesionist i mirë ju jep opsionet më të mira të trajtimit dheBASHKËPUNIMIN E DUHUR PROFESIONAL, në bazë të ashpërsisë së simptomave dhe dëmtimit të funksionimit tuaj duke bërë vlerësimet dhe ekzaminimet e duhura.

©SLala 2017 Shënim :
Duke marrë shkas nga jo pak intervista aspak profesionale nëpër media të ndryshme, nga individë të ndryshëm, e ndjeva si një detyrim profesional të përmbledh ca fakte mbi depresionin (copëza-ekstrakt nga Monografia ime mbi Depresionin, e përgatitur për botim së afërmi. (Monografia natyrisht është e kompletuar me referenca përkatëse shkencore).

ÇFARË ËSHTË AGORAFOBIA ?

Agorafobia është çrregullimi i ankthit në të cilën një person përjeton frikë dhe ankth intensiv e të vazhdueshëm, i cili shfaqet sa herë që personi përballet ose parashikon të jetë në të paktën dy situata të tilla si : sheshet publike, turmat, hapësirat e hapura, transporti publik, të qenit jashtë shtëpisë, qëndrimi në rradhë etj.
Shumë nga simptomat fizike të agorafobisë përjetohen në trajtën e atakeve të panikut me simptoma të tilla si të përziera, marramendje, djersitje, dhimbje gjoksi, takikardi, trazira në stomak dhe herë herë edhe diarre etj. Personi reagon gjithnjë me sjellje shmangëse ndaj situatave agorafobike. Mendimi se ndihma mund të mos jetë e mundur shërben si shkaktar i zhvillimit të panikut ose aftësisë për ta përballuar këtë situatë së bashku me simptomat e tjera shoqëruese të atakut të panikut. Situatat agorafobike gjithnjë shmangen në mënyrë aktive . Agorafobia ka një shkallë rëndese që ndryshon nga forma e moderuar deri në dëmtime të rënda të funksionimit që I shkakton vështirësi serioze personit për shkak të shmangjes së këtyre situatave dhe ambjenteve. Afro 33% të individëve të diagnostikuar me agorafobi sipas statistikave amerikane janë të kufizuara në mjediset e tyre shtëpiake. (APA, 2013).

Në mënyrë të përmbledhur kriteret bazë për agorafobinë përfshijnë:

• frikën dhe ankthin kur personi ndodhet në publik (hapësirat të mbyllura, transportin publik kinematë etj),
• frika e personit se mos nuk është në gjendje për të shpëtuar nga një situatë e tillë
• shmangia sistematike ndaj situatave të tilla
• personi gjithnjë ndjen nevojët për të pasur me vete një shoqërues, me të cilin ndihet më i sigurt.
• frika është e vazhdueshme ,
• kohëzgjatja e simptomave duhet të jetë 6 muaj ose më tepër për të vënë një diagnoze të saktë,
• frika nuk është në propocion me rrezikun e pranishëm.
• kjo frikë nuk duhet të jetë pasojë e ndonjë çrregullimi tjetër dhe as e ndonjë sëmundjeje mjekësore .
Nëse frika dhe shmangja tipike për agorafobinë shfaqet vetëm me raste dhe jo në mënyrë të qendrueshme dhe jo në më të shumtat të ditëve, atëherë nuk vihet diagnoza e agorafobisë.
Trajtimi i agorafobisë në varësi të shkallës së rëndesës dhe dëmtimit të funksionimit të përditshëm trajtohet që nga seanca afatshkurtëra psikoterapeutike me CBT nëpërmjet të cilave terapisti trajnon individin se si të njohë frikërat dhe si të përballet me to deri në përdorimin e barnave antidepresante të grupeve të ndryshëm, të cilat përzgjidhen në varësi të simptomave mbizotëruese , rekomandimeve përkatëse profesionale reagimit individual apo profilit të efekteve anësore të barit. Ndodh shpesh herë te individë të ndryshëm në ditët e para të fillimit të mjekimit që vetë antidepresantët mund të shkaktojnë atake paniku të fuqishme prandaj kërkohet një bashkëpunim mjek pacient dhe mbikqyerje e rregullt e veprimit të tyre.
Në shumë raste rekomandohen edhe përdorimi afatshkurtër i grupimit të barnave të quajtur anksiolitikë të grupit të benzodiazepinave ( Loram,Xanax, Librium etj) për shkak se përdoimi i tyre afatgjatë mund të shkaktojë varësi fiziologjike dhe psikologjike. Ky është dhe grupi më i abuzuar i barnave ‘’VETËMJEKUES’’.

ÇFARË ËSHTË DELIRIUMI ?
Shpesh herë në komunikimet e përditshme më keq akoma edhe në median e shkruar dëgjojmë jo rrallëherë përkufizime të paqarta apo gabuara rreth këtij fenomeni. Cfarë është deliri (''delirium-i''?
DELIRIUMI ËSHTË HUMBJE E VETËDIJES DHE FUNKSIONEVE NJOHËSE PËR NJË PERIUDHË RELATIVISHT TË SHKURTËR KOHORE. Simptomat kryesore të deliriumit në përgjithësi janë axhitimi apo hutimi, frika, paqëndrueshmëria emocionale, halucinacionet, deluzionet dhe ndryshime ekstreme në aktivitetin psikomotor. Deliriumi shkaktohet zakonisht nga sëmundje të ndryshme mjekësore të tilla si infeksionet sistematike, çrregullimet metabolike, sëmundjet e mëlçisë dhe të veshkave, dëmtimet traumatike të kokës, etj.
Deliriumi haset në literaturën mjekësore edhe me shumë emra të tjerë si p.sh. gjendje konfuzionale akute, psikoza toksike, encefalopatia metabolike, sindroma organike akute e trurit, etj. Deliriumi (Sinonime në gjuhën e përditshme në shqip: përçartje, kllapi ose jermi) është një sëmundje që njihet në literaturë që prej më se 2000 vitesh.
Deliriumi është një diagnozë shumë e zakonshme që ndodh në 10% deri në 15% e pacientëve në repartet mjekësore dhe kirurgjike. Kjo është zakonisht gjendje e përkohshme, për disa ditë apo javë dhe kalon me trajtim intensiv mjekësor duke trajtuar shkakun biologjik,. Fatkleqësisht nga statistikat rezultton se një përqindje e lartë ,afro 14% të rasteve me Delirium përfundojnë me vdekje. Përqindjen më të lartë e kanë të moshuarit, zakonisht afro një e treta e pacientëve të urgjencës me moshë mbi 70 vjeç kalojnë në gjendje të ndryshme deliriumi. Pacientë të tjerë në rrezik të lartë për demencë janë ata që vuajnë nga sëmundje të Sistemit nervor qendror, abuzuesit me substanca dhe personat me HIV pozitiv. Konfuzioni akut, karakterizohet nga një fillim shumë i shpejtë që shoqërohet me dëmtime të alternuara të vetëdijes, mosorientim në lidhje me kohën, vendndodhjen dhe mbi vetveten si dhe shpesherë me keqinterpretime të perceptimit dhe ndryshime të qenësishme në funksionet mendore në përgjithësi.
Faktorë rreziku për deliriumin mund të jenë: prania e një sëmundjeje specifike të përgjithshme mjekësore apo nga përdorimi i rregullt dhe i tepruar ndaj një shumëllojshmërie substancash të ndryshme; si p.sh. barna apo substanca të tjera, si droga apo alkool. Forma e deliriumit nga alkooli quhet delirium tremens.
Fragment nga Libri “Psikopatologji’, ©2013 Sadik. H.Lala, ISBN 978-99956-24-64-4

Sindroma e Stokholm-it dhe Sindroma e Limës
SINDROMA E STOKHOLMIT
Sindromi i Stokholm-it, është një reagim psikologjik i një pengu dhe shoqërohet përveç simpatisë edhe me bashkëpunimin me grabitësit apo dhunuesit, pa marrë parasysh rreziku në të cilën ndodhet realisht pengu ose i dhunuari.
Pavarësisht se kjo sindromë e ka marrë emrin nga fenomeni i shfaqur pas një grabitje banke në Stokholm, në vitin 1973, ky sindrom shfaqet në formën e besnikërisë për të mos treguar apo simpatisë së hapur dhe një atashim i fortë emocional ndaj viktimizuesit, si p.sh në rastin e abuzimit, keqtrajtimeve fizike apo përdhunimit, duke refuzuar të dëshmojnë kundër dhunuesve.
Disa nga rastet e njohura si më ekstreme e sindromit të Stokholmit është, p.sh. martesa e njërës nga pengjet me pengmarrësin e saj apo rasti tjetër i Patty Hearst, e bija së një milionieri të njohur amerikan, e cila në vitin 1974 pas rrëmbimit jo vetëm u atashua emocionalisht me rrëmbyesin por edhe filloi të marrë pjesë edhe vetë në grabitjet që bënte grupi i ish rrëmbyesve të saj.
SINDROMA E LIMËS
Sindromi i Limës është varacioni i kundërt i Sindromës së Stokholmit. Në këtë rast është pengamarrësi ai që bëhet i atashuar ndaj pengjeve dhe manifeston sjellje të dhembshur, ndjenja altruizmi dhe plotësimin e çdo nevoje të pengjeve.
Sindroma e Limës e ka marrë emërtimin pas ngjarjes së marrjes peng dhe të izolimit të qindra personave në Rezidencën zyrtare të Ambasadorit të Japonisë në Lima të Perusë. Pengjet, të cilët ishin kryesisht diplomatë, biznesmenë, personel sigurie dhe qytetarë të thjeshtë, qëndruan në situtë pengmarrje në Ambasadë nga Dhjetori i vitit 1996 deri në fund të muajit Prill 1997. Kjo ngjarje ka zgjuar interesin e shumë psikologëve për të studiuar ndërveprimin social në rrethana të veçanta.
©2013 S.LALA, Fragment nga Libri “Psikopatologji’, ISBN 978-99956-24-64-4

Ç`JANË PARAFILITË ?... Pedofilia dhe Mazokizmi.
Parafilitë janë çrregullime të preferencave seksuale që karakterizohen nga fantazi ose sjellje seksuale të përsëritura dhe intensive, që shkaktojnë ankth të rëndësishëm klinik dhe dëmtim të funksionimit në fushat sociale dhe profesionale. Një pjesë e madhe e parafilive janë të përcaktuara si konstrukte sociale. Që të diagnostikohen si parafili në kuptimin e mirëfilltë diagnostik duhet që fantazitë apo sjelljet seksuale të jenë shqetësuese apo të rrezikshme për veten apo për të tjerët. Me përjashtime të rralla (kryesisht praktikat sadomazokiste), pothuajse të gjithë individët parafilikë janë meshkuj. Parafilia përbën një problem të madh për shëndetin publik. Nga praktika rezulton se vetëm një pjesë e individëve parafilikë mund të diagnostikohen. Përgjithësisht,pothuajse në të gjitha rastet, këta individë mund të jenë miq me shumë fëmijë nga zonat e banimit ose të punës. Zakonisht këta individë kanë tendencë të punojnë në profesione që përfshijnë kontakte të shpeshta me fëmijët. Çrregullimet e preferencës seksuale tradicionalisht gjatë historisë njerëzore kanë qenë konsideruar si shthurje sociale dhe ofezë e ligjeve fetare. Format e ndryshme të parafilive, grupohen në këto grupe kryesore:
1. Pedofilia
2. Mazokizmi seksual
3. Fetishizmi
4. Froteurizmi
5. Sadizmi seksual
6. Vuajerizmi
7. Fetishizmi transvestik

Parafilitë përkufizohen si nxitje intensive dhe të herëpashershme seksuale, fantazi ose sjellje që përfshijnë objekte të pazakonta, aktivitete ose situata dhe që shkaktojnë ankth klinikisht të rëndësishëm apo dëmtim në fushën sociale, profesionale apo sfera të tjera të rëndësishme të funksionimit. Ndryshe nga disfunksionet seksuale, te parafilitë nuk ka vështirësi në ciklin e përgjigjes seksuale, përkundrazi, tërheqjet apo sjelljet seksuale janë të karakterizuara nga fantazi intensive ose sjellje seksuale, që zakonisht përfshijnë: objekte jonjerëzore, fëmijët, sjellje pa miratimin e të tjerëve, dëshirën për vuajtje, poshtërim të vetes ose e partnerit dhe nga qëndrueshmëri në kohë të simptomave për një periudhë së paku 6 mujore. Në Parafilitë e paspecifikuara përfshihen zakonisht fenomeni në rritje i skatologjisë telefonike (biseda telefonike të turpshme), nekrofilia (tërheqja seksuale ndaj kufomave), zoofilia (tërheqja seksuale ndaj kafshëve), urofilia (tëheqja dhe fokusimi ndaj urinës), hipoksifilia (dëshira për hipoksi gjatë aktit seksual në fazën e eksitimit seksual), etj.
Ndonëse faktorët biologjike luajnë një rol të rëndësishëm në formësimin e preferencave seksuale, nuk është veçuar asnjë faktor specifik biologjik, që mund të jetë përgjegjës për sjelljen parafilike. Psh. nivelet e larta të Testosteronit të konstatuara te pjesa më e madhe e parafilikëve agresive, nuk është karakteristikë unike përgjithësuese për të gjitha llojet e parafilive*.
PEDOFILIA:
përkufizohet si aktivitet ose fantazi të përsëritura seksuale ndaj fëmijëve të moshës kryesisht para pubertetit. Nuk ka të dhëna të sakta mbi fenomenin, përveçse rasteve të zbuluara që kanë qenë probleme ligjore apo denoncime sporadike. Kjo ndodh për shkak të pamundësisë për të evidentuar saktësisht këtë sjellje që zakonisht mbahet e fshehtë nga publiku. Kategoritë më të abuzuara janë vajzat e moshës 6-12 vjeç dhe djemtë e moshës 12-15 vjeç. Nga ato pak studime që ekzistojnë, vihet re se afro në dy të tretat e rasteve, fëmijët kanë qenë keqtrajtuar nga ana e të rriturve abuzues më shumë se një herë. Në një numër të madh rastesh vihet re një paaftësi e dukshme e personave pedofilë për të patur marrëdhenie të qëndrueshme me të rriturit sipas anamnezës së tyre jetësore.
MAZOKIZMI:
Mazokizmi është një sjellje e përsëritur, tendencë me anë të së cilës arrihet eksitimi dhe kënaqësia seksuale, nëpërmjet procedurave, që shkaktojnë vuajtje, dhimbje fizike apo poshtërim. Termi mazokizëm, së bashku me termin sadizëm, është përdorur për herë të parë në terminologj inë mjekësore, nga psikiatri austriako-gjerman, Richard fon Krafft-Ebing (1840-1902), në veprën “Psikopatologjia seksuale”, botuar në vitin 1890. Frojd më 1905, ka analizuar fenomenin e mësipërm në librin e tij “Tri ese mbi teorinë e seksualitetit”. Sipas Krafft-Ebing, mazokizmi, është zvetënim karakteristik i jetës seksuale, në të cilën ndjenjat dhe mendimet seksuale kontrollohen nga ideja për të qenë plotësisht të nënshtruar ndaj vullnetit të një personi të seksit të kundërt dhe një dëshirë për t’u poshtëruar dhe keqtrajtuar fizikisht dhe emocionalisht
Kriteret diagnostike mbi mazokizmin përfshijnë fantazi të shpeshta intensive seksuale, të pranishme për të paktën një periudhë gjashtë mujore, për të arritur kënaqësi seksuale nëpërmjet vuajtjes psikologjike apo dhimbjes fizike dhe poshtërimit, që pengojnë ose vështirësojnë dukshëm aspektet e funksionimit normal, profesional dhe social. Mazokizmi, fantazitë dhe aktet mazokiste, përfshijnë kufizimin fizik, duke përdorur litarë, rripa meshini, pranga, zinxhirë, fantazi të tjera si; djegie, prerje me objekte të forta, rrahje me kamxhik, përdhunim fizik të dhunshëm etj. Shpeshherë, fantazitë marrin formën e një loje si p.sh.; i burgosur-gardian, nxënës-mësues, etj dhe shumë herë mund të përfundojnë me vdekje. Rasti më ekstrem është hipoksifilia, e cila mund të përfundojë me mbytje nga asfiksia për shkak të mungesës së oksigjenimit nga lojërat me jastëk, qese plastike, qafore meshini , maska të ndryshme etj. Individët me mazokizëm seksual, shpesh kanë edhe çrregullime të tjera seksuale. Shfaqet më tepër te meshkujt. Një tjetër çrregullim është Sadomazokizmi, i cili karakterizohet nga sjellje të preferuara, për të përfituar kënaqësi seksuale nëpërmjet mazokizmit dhe sadizmit. Termi i përbërë ‘’Sadomasokizëm’’ është cituar për here të pare sipas historianëve të psikologjisë nga psikanalisti austriak Sadger I. Isak (1867-1942), në një vepër të botuar në vitin 1913. Emërtimi mazokizëm merr shkas nga një novelë e bujshme e asaj kohe “Venus im Pelz”, të botuar në vitin 1869 nga shkrimtari austriak Leopold R.S. Masok (1836-1895). Poeti dhe shkrimtari Sacher-Masoch, ka përshkruar këtë lloj perversioni, nga i cili vuante vetë. Ai i kaloi vitet e fundit të jetës së tij, në një azil psikiatrik. Sadizmi mund të përkufizohet si një praktikë e pazakontë mbizotëruese seksuale , që karakterizohet nga sjellje të dhunshme si rrahje, ndëshkim me kamxhik, lidhje e partnerit në krevat etj. Pavarësisht se këto akte mund të jenë simbolike, ato shpesh mund të rezultojnë në lëndime dhe dëmtime të tjera të rrezikshme për jetën. Ndonëse fantazitë seksuale, shpesh fillojnë në fëmijëri, mazokizmi seksual zakonisht shfaqet në fillimet e moshës së të rriturit dhe ka karakter kronik. ©SL

DISA NJOHURI MBI KUJTESËN DHE ÇRREGULLIMET E SAJ.
Kujtesa fillon me procesin e përthithjes së informacionit shqisor, kodifikimit dhe ruajtjes së tij. Një pjesë e madhe e këtij informacioni qëndron jashtë vetëdijes sonë për një kohë të gjatë. Ky material rikthehet në formën e përshtypjes së parë sa herë që është e nevojshme. Informacionet e marra nga kujtesa afatgjatë i shfrytëzojmë si përvoja për të marrë vendime, për të ndërvepruar me të tjerët apo në zgjidhjen e problemeve.Një pjesë e rëndësishme e psikopatologjive të kujtesës lidhet me pamundësinë për të identifikuar elementë, objekte apo individë sipas ngjajshmërive. Kjo njohje e gabuar, sidomos kur mbështetet në ngjashmëri të përcipta, bën që individët me patologji të kujtesës të humbasin aftësinë për të njohur dhe për të identifikuar një objekt që ka qenë i përceptuar dhe i njohur në të shkuarën.Paaftësia për të njohur informacionin quhet AGNOZI ndërsa AMNEZIA është pamundësia e të mbajturit mend të informacioneve të caktuara. Kujtesa sensore (ndijore): regjistron informacionin që vjen nga shqisat. Funksioni i saj është të lehtësojë përpunimin e shpejtë të stimujve të panumërt që vijnë nga sistemi i shqisave dhe mundëson krahasimet me materialet, të cilat gjenden të depozituara në kujtesën afatshkurtër dhe afatgjatë. Kujtesa sensore zbehet brenda disa sekondave sapo të mbarojë “misionin” e saj.Kujtesa afatshkurtër. është quajtur ndryshe kujtesë e punës ose kujtesa punuese, (shumë autorë nuk bëjnë dallim ndërmjet kujtesë afatshkurtër dhe kujtesës punuese). Kujtesa afatshkurtër lejon ruajtjen e informacioneve për disa sekonda në dispozicion të kujtesës shqisore. Ruajtja e materialit në kujtesën afatgjatë, mundëson përsëritjen e ngjarjeve të kaluara dhe përdorimin e informacionit të mësuar dikur. Problemet që lidhen me kujtesën janë të ndryshme në varësi të shkallës së dëmtimit, llojit dhe zonave të dëmtimit, nga traumat psikologjike, dëmtimet traumatike të trurit, dëmtimet e parikthyeshme në sëmundjen e Alzheimer-it etj. Edhe kujtesa, ashtu si dhe çrregullimet e percpetimit ështëe lidhur ngushtë me rikujtimin e informacionit shqisor pamor, dëgjimor,nuhatës, të shijes dhe të prekjes. Baza fiziologjike e kujtesës shpjegohet nëpërmjet mekanizmit të reflekseve të kushtëzuara dhe lobeve temporale. Njihet shkencërisht se dëmtimi i lobeve temporale, veçanërisht dëmtimi i lobit të majtë, shoqërohet gjithnjë me çrregullime të kujtesës. Pavarësisht nga roli primar i korteksit, hulumtimet e reja hedhin dritë edhe mbi rolin e subkorteksit në procesin e kujtesës. Nëpërmjet kujtesës mundësohet procesi i të mësuarit dhe sensi i kohës. Kujtesa afatgjatë ndahet në dy kategori të mëdha: kujtesa deklarative dhe kujtesë jodeklarative. KUJTESA DEKLARATIVE është kujtesë e vetëdijshme, është në vetvete kujtesa e përgjithshme, e dukshme, që përbëhet nga kujtesa episodike dhe nga kujtesa semantike. Kujtesa episodike është kujtesa e organizuar mbi bazën e përvojave, ndërsa kujtimet semantike janë të organizuara rreth strukturës logjike. KUJTESA JODEKLARATIVE, është kujtesë e pavetëdishme, e cila mban informacionin “të fjetur”, por që mund të bëhet e pranishme kurdoherë në çastin e nevojshëm, në varësi të rrethanave. Në kujtesën jodeklarative, përfshihet kujtesa proceduriale, e cila ka të bëjë me aftësi specifike të cilat vihen në përdorim nëse është e nevojshme si p.sh.; aftësia për të ngarë biçikletën, noti apo aktivitete të tjera. KONJICIONI (NJOHJA) dhe KUJTESA janë dy terma që janë shumë të lidhur me njëri tjetrin por që kanë nevojë për tu diferencuar si përkufizime.Procesi njohës është një proces i ndërlikuar mendor i cili përfshin aspekte të tilla si, ndërgjegjësimi mbi perceptimin, arsyetimin, gjuhën e kujtesës dhe gjykimin, ndërsa kujtesa është shumë më tepër sesa një sistem i ruajtjejes pasive të informacioneve, por dhe një element shumë i rëndësishëm i proceseve njohëse. Shumë nga simptomat të cilat rrjedhin nga dëmtimet trunore që shfaqin dëmtime te kujtesës në fakt janë pasoja të deficiteve njohëse të cilat ndikojnë në sasinë e informacionit që përthithet. P.sh. Sëmundja e Alzheimerit fillimisht prek kujtesën episodike, e cila është e lidhur kryesisht me dëmtime në zonën e trurit të quajtur hipokamp (“ hippocampus”). Kur sëmundja fillon të përparojë gradualisht fillon të ndikojë edhe në kujtesën semantike (kuptimore), e cila kontrollohet nga zona kortikale jashtë hipokampus-it dhe ndikon dukshëm edhe në kujtesën e punës. AMNEZIA përcaktohet si paaftësia e pjesshme ose e plotë për të kujtuar ngjarjet dhe përvojat e kaluara. Amnezitë në varësi të shkakut të tyre ndahen në dy grupime të mëdha: Amnezitë me origjinë psikogjene dhe Amnezitë me origjinë organike. AMNEZITË ANKSIOZE janë ato lloj amnezish, të cilat manifestohen si reaksione psikogjenike në formën e ankthit patologjik veçanërisht te çrregullimet depresive. Autorë të ndryshëm i përfshijnë këto lloj amnezish si forma më të lehta të kategorisë së amnezive disociative. Amnezitë disociative janë amnezi të papritura që ndodhin gjatë ose pas traumave ekstreme dhe mund të zgjasin nga disa orë deri në disa ditë. Kjo amnezi karakterizohet nga ruajtja e aftësisë për të kryer sjellje, veprime komplekse dhe aftësive sociale, por shoqërohet me amnezi mbi të dhënat e identitetit personal si p.sh. pamundësia për të kujtuar emrin e tij, ngjarje të rëndësishme personale, adresën etj. AMNEZI DISOCIATIVE (e shkëputjes): është paaftësisa për të kujtuar informacione zakonisht rreth ngjarjeve stresuese apo traumatike të jetës, të tilla si, një sulm I dhunshëm, një përdhunim etj. Ndonëse ky kujtim është i ruajtur në kujtesën afatgjatë, qasja ndaj saj është e dëmtuar për shkak të mekanizmave të mbrojtjes, ndonëse personat e kanë të ruajtur kapacitetin për të mësuar informacion të ri. AMNEZIA MBI NGJARJET E FËMIJËRISË: është paaftësia e zakonshme për të kujtuar ngjarjet që nga fëmijëria e hershme. Sigmund Freud i’a atribuon këtë lloj amnezie represionit seksual, ndërsa qasjet moderne shkencore, sidomos të psikologjisë zhvillimore në përgjithësi i’a atribuojnë atë aspekteve të procesit të zhvillimit të trurit. AMNEZITË ME ORIGJINË ORGANIKE janë amnezi të cilat shfaqen si pasojë e dëmtimeve organike të trurit, të cilat karakterizohen nga dobësim i kujtesës për shkak të çrregullimeve të perceptimit dhe të vëmendjes si dhe dështimi për të krijuar një ruajtje të qëndrueshme dhe të përhershme në kujtesën afatgjatë. Amnezitë me origjinë organike klasifikohen në Amnezinë retrograde dhe amnezia anterograde. Amnezia retrograde karakterizohet me mungesë të kujtesës përtej një shkalle të zakonshme të harresës, për ngjarjet që kanë ndodhur para dëmtimit traumatik. Në këtë formë të amnezisë personi nuk është në gjendje të kujtojë ngjarjet që kanë ndodhur para zhvillimit të amnezisë edhe pse mund të jetë në gjendje të shifrojë dhe të mësojë përmendësh gjëra të reja që ndodhin pas shfaqjes se amnezisë. Kujtesa ekzistuese aftagjatë ruhet në neuronet dhe sinapset e zonave të thella të trurit jashtë zonës së hipokampusit. Në hipokampus kryhet kodimi i informacioneve të reja. AMNEZIA ANTEROGRADE është humbje e kujtesës afatshkurtër, dëmtimi i aftësisë për të ruajtur në kujtesë një material të ri në periudhën që vjen pas traumës. Pacientët vazhdimisht harrojnë informacione, njerëz apo ngjarjet që ndodhin gjatë kësaj periudhe, për disa sekonda, minuta ose dhe më gjatë. Kjo lloj amnezie shkaktohet për shkak të mostransferimit me sukses të informacioneve nga kujtesa afatshkurtër në kujtesën e përhershme afatgjatë. Amnezia anterograde mund të haset edhe në raste ekstreme të dehjeve të rënda , në delirium si dhe në disa gjendje epileptike. Personat që vuajnë nga kjo amnezi mund të përsërisin pyetjet ose komentet disa herë, mund të mos njohin njerëzit që mund të kenë takuar disa minuta më parë, etj. Amnezia anterograde mund të shkaktohet gjithashtu nga përdorimi i qetësuesve benzodiazepinikë, nga dëmtimet traumatike të trurit, pas procedurave kirurgjikale që prekin zonën e hipokampusit ose pjesën e brendshme të trurit (lobin median), nga mungesa e oksigjenimit të trurit, në ataket epileptike ose pas situatave të fuqishme shokuese emocionale. Kur dëmtohet vetëm njëra anë e lobit median temporal, truri ka vetinë për të riorganizuar hartën e rrjetit të lidhjeve nervore. Kjo aftësi e trurit quhet neuroplasticitet dhe është një aftësi individuale që ndikon në përmirësimin e funksionimit të dëmtuar të kujtesës me kalimin e kohës. Plasticiteti i trurit ka qenë një nocion i lënë në harresë prej mëse gjysmë shekulli që në prezantimin e parë si ide, nga William James në vitin 1890, në librin e tij Principet e psikologjisë, Termin neuroplasticitet., e rifuti në përdorim Jerzy Konorski ndërsa një ndër pionierët e neuroshkencës Michael Merzenich kreu studime prej më se tri dekadash, bazuar në përfundimet shkencore të Nobelistëve të mjekësisë të vitit 1981; Hubel dhe Torsten, të cilët zgjeruan akoma më tej njohuritë në lidhje me procedimin e informacionit sensor.
ERRËSIMI I PLOTË I KUJTESËS janë periudha amnezie, zakonisht të shkaktuara nga konsumimi i tepërt i alkoolit, gjatë së cilës ndonëse një person në mënyrë aktive angazhohet në veprimtari të ndryshme, truri nuk është në gjendje të krijojë kujtime dhe të mbajë mend çfarë ka bërë. Gjatë errësimit të vetëdijes, pavarësisht se personat mund të marrin pjesë në aktivitete nga më të zakonshmet, si p.sh. të hajë ushqim, të bisedojë për gjëra rutinë, të bëjë seks, pavarësisht se mund të duket i vetëdijshëm dhe i artikuluar, ai nuk ka asnjë kujtim të regjistruar nga këto aktivitete. Kjo gjendje lë boshllëqe në kujtesën e një personi dhe kujtimet risillen në kujtesë në mënyrë fragmentare ose me mungesës të plotë të kujtesës në porcione të mëdha e krahasuar metaforikisht me analogjinë e ndërprerjes së menjëhershme të energjisë elektrike. SINDROMA KORSAKOF është një sindromë që më së shpeshti lidhet me përdorimet afatgjata dhe abuzimin me alkool. Sindroma Korsakof karakterizohet nga dëmtime të rënda të kujtesës episodike si dhe me dëmtime më të lehta në mësimin e informacioneve të reja. KONFABULACIONI është një përshkrim i rremë i një ngjarje, e cila pretendohet të ketë ndodhur në të kaluarën. Një version i saj mund të jetë edhe modifikimi i një ngjarje reale, të cilën shumë autorë e përcaktojnë si Kriptomnezia ose deformimi i kujtesës. Ky term ka qenë objekt i shumë studimeve në dy dekadat e para të psikanalizës. Individet me kriptomnezi shpesherë transformojnë ngjarjet ose bashkangjisin pjesë nga ëndërat, leximet historitë që mund të kenë dëgjuar, në trajtën e një historie të re por të deformuar. Në shumë studime konstatohet shpesh te pacientët me Skizofreni kronike gjatë bisedës diagnostike apo në komunikime të zakonshme. Pacientët shpesh bëjnë përshkrime të hollësishme të ngjarjeve fantastike të cilat nuk kanë ndodhur kurrë. Këtë fenomen Bleuler e ka quajtur “halucinacione të kujtesës”, pasi kujtimet janë të rreme dhe të pandryshueshme. Këto lloj halucinacionesh janë të ngjashme sipas shumë autorëve me “parafytyrimet halucinatorë”, që ndodhin në pacientë me epilepsi të lobit temporal. Me kalimin e kohës personat besojnë se trillimet e tyre janë të vërteta. “Konfabulacioni i ngjarjeve apo situatave mund të çojë në një pranim eventual të informacionit të trilluar si të vërtetë”.. Michael Kopelman në një artikull të botuar në Revistën shkencore: “Cognitive Neuropsychiatry^" në Janar të vitit 2010, të titulluar “Varieties of confabulation and delusion“, shprehet se duhet diferencuar mirë klinikisht dallimi ndërmjet një deluzioni të maskuar dhe konfabulacionit. DEJA VU: (dezha vy - tashmë e parë), Deja vu është një term, që rrjedh nga literature e hershme franceze. Është një ndjesi e çuditshme e njohjes për një situatë në të cilën një personi i duket sikur po përjeton eksperienca, të cilat ai ka parë ose përjetuar edhe më përpara. Në përgjithësi personi e di se kjo ndjesi është e pasaktë dhe se ai nuk ka qenë kurrë në të vërtetë aty më përpara. Një ndër teorizimet e shumta në përpjekjet për të shpjeguar këtë fenomen është se deja-vu shkaktohet nga një vonesë e kalimit të informacionit nga njëra anë e hemisferës cerebrale në tjetrën. Përvoja e ndjesisë së familjaritetit dhe njohjes me vende dhe situata, në të cilat personi ndodhet për herë të parë, është një përvojë shumë e zakonshme dhe rezulton se 70% e njerëzve raportojnë se kanë përjetuar të paktën një herë në jetë një përvojë “deja vu”. Deja Vu si psikopatologji haset në dëmtimet e sistemit limbik, epilepsinë e lobit temporal dhe dëmtime të tjera organike në zona të veçanta të trurit.